Inteligentne Systemy Transportowe, ITS, zapewniają nie tylko wygodniejsze korzystanie z komunikacji miejskiej czy indywidualnych pojazdów, ale sprawiają, lub powinny sprawiać, że życie w mieście staje się znacznie bezpieczniejsze i tańsze. Wart 300 milionów euro system w Londynie zwrócił się w ciągu dwóch lat. Tarnowski ITS kosztował ponad 18 milionów złotych i samorząd miasta przekonuje, że warto nauczyć się z niego korzystać.
Prezydent Tarnowa Roman Ciepiela wielokrotnie podkreślał przy różnych okazjach, że rozwiązania komunikacyjne w mieście poprawiać można nie tylko przez budowę nowych dróg i modernizowanie istniejących, ale również dzięki wdrażaniu najnowszych technologii zarządzania ruchem, które są jedną z metod realizacji idei smart city, czyli „inteligentnych” miast przyjaznych dla mieszkańców i gości. Inteligentne Systemy Transportowe są przykładem realizacji tej idei.
Miejscy specjaliści od organizacji ruchu mają nadzieję, że ITS będzie jednym z czynników, który – gdy skończą się pandemiczne problemy - zmobilizuje tarnowian do częstszego korzystania z publicznej komunikacji, a dzięki temu jeszcze bardziej poprawi się płynność ruchu i czystość powietrza. Minimalizacja zakłóceń w ruchu pozwoli z kolei właścicielom samochodów trochę zaoszczędzić na kosztach paliwa.
ITS jest systemem w pełni autonomicznym, sam niejako „podejmuje” decyzje dotyczące organizacji ruchu w konkretnych miejscach, a pracownicy Centrum Sterowania Ruchem w większości przypadków jedynie nadzorują jego funkcjonowanie.
Serce systemu ITS - Centrum Sterowania Ruchem – znajduje się w budynku przy ulicy Nadbrzeżnej Dolnej 7. 51 kamer zamontowanych na 28 skrzyżowaniach z sygnalizacją świetlną, dwóch przejściach dla pieszych, węźle przesiadkowym i w kilu innych punktach, przez cała dobę przekazuje obraz do serwerowni. Stąd sygnał trafia na profesjonalną ścianę wizyjną, złożoną z 8 monitorów. Na podstawie otrzymywanego podglądu, pracujący w CSR specjaliści mogą na bieżąco reagować na sytuacje zdarzające się na drogach.
Paleta ich działań jest szeroka. Przede wszystkim czuwają nad tym, by miejskie autobusy jeździły zgodnie z rozkładem jazdy, a wszyscy kierowcy mogli pokonywać ciągi ulic bez konieczności zatrzymywania się.
Tzw. „zielone fale” obejmują dziś ciągi ulic: Mickiewicza-al. Solidarności-Szujskiego-Mościckiego, Słoneczna-Sitki-Słowackiego, al. Jana Pawła II-Lwowska wschód i Krakowska.
Monitoring umożliwia również szybką reakcję w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa – wypadki, kolizje. Także utrudnienia związane z trudnymi warunkami atmosferycznymi powodują natychmiastowe działania.
- System został wdrożony, ale jest jeszcze w okresie sześciomiesięcznego dostrajania przez wykonawcę, a my wszyscy ciągle się go uczymy – mówi Wiktor Pabian z Zarządu Dróg i Komunikacji, który zawiaduje Centrum Sterowania Ruchem. – Na bieżąco wdrażamy korekty. To potężne przedsięwzięcie, stosujące bardzo nowoczesne rozwiązania. W pełni będzie efektywne dopiero wtedy, gdy wszyscy będziemy umieli wykorzystywać je na co dzień. Wówczas z pewnością ułatwi życie, a przede wszystkim poprawi standardy przemieszczania się po Tarnowie.
Strona internetowa: www.its.tarnow.pl, a także aplikacja, którą można pobrać na urządzenia mobilne zapewniają dostęp do bieżących informacji pogodowych, pokazują utrudnienia w ruchu, wyświetlają wolne i zajęte miejsca parkingowe.
System ułatwia także przejazd przez miasto osobom z zewnątrz. Informację o możliwości zaparkowania pojazdu można znaleźć na 10 tablicach. Mało tego – po wybraniu miejsca, system poprowadzi do niego kierowcę najkrótszą trasą.
- Tablice zmiennej treści, wyświetlają najkrótsze trasy przejazdu, a także informacje o ewentualnych utrudnieniach w ruchu, objazdach lub zakazach – mówi Artur Michałek dyrektor Zarządu Dróg i Komunikacji w Tarnowie. – Z kolei trzy stacje meteo pokazują operatorom miejsca, w których konieczna jest natychmiastowa interwencja służb utrzymania miasta. Mierzą także zanieczyszczenie powietrza oraz siłę wiatru.
ITS w Tarnowie to potężne przedsięwzięcie. By zaczął funkcjonować, konieczne było wdrożenie aż 12 bardzo skomplikowanych działań.
Przede wszystkim należało zbudować 18 kilometrów łączy telekomunikacyjnych i spiąć je - z już istniejącymi - w 30-kilometrową sieć światłowodową. Połączyła ona aż 100 punktów i blisko 400 urządzeń. Trzeba było również rozbudować serwerownię, bo cały system opiera się na najnowocześniejszych rozwiązaniach informatycznych i elektronicznych.
Dzisiaj, na kilku skrzyżowaniach, sygnalizacja świetlna funkcjonuje inaczej niż dotychczas. Zmiany dotyczą głównie kierunków do tzw. „lewoskrętów”. Obecnie, gdy z jednej strony ciągu głównego samochody mogą jechać w lewą stronę, to w tym samym czasie samochody z przeciwnej strony mają czerwone światło (dotychczas na większości skrzyżowań, poruszanie się w lewą stronę z przeciwległych kierunków następowało w tym samym momencie). Takie rozwiązanie gwarantuje dużo większe bezpieczeństwo, eliminując możliwość stłuczki spowodowanej przez mniej wprawnych kierowców.
Zmiany w pracy sygnalizacji świetlnej podyktowane były głównie chęcią jak najlepszego skoordynowania kilku następujących po sobie skrzyżowań. Koordynacja sygnalizacji świetlnych nie gwarantuje jednak tzw. „zielonej fali”. Koordynacja pracy sygnalizacji ma co prawda poprawić płynność przejazdu przez kolejne skrzyżowania, ale w ujęciu obszarowym. Przykładem jest skrzyżowanie ulic Jana Pawła II i Słonecznej. Tam przecinają się dwa kierunki kolizyjne, z których każdy powinien mieć zieloną falę. System centralny dba o to, aby na skrzyżowaniu oraz na sąsiadujących z nim skrzyżowaniach, kierowcy spędzili jak najmniej czasu.
Kolejnym powodem, dla którego zmienione zostały programy sygnalizacji świetlnej jest to, aby nie przydzielać zielonego światła dla kierunków, które tego nie wymagają. Dzięki takiemu zabiegowi czas, który dotychczas był potrzebny na obsługę zielonego światła, zostaje przydzielony na obsługę pozostałych kierunków. Aby wdrożyć taką funkcjonalność, wszystkie zmodernizowane skrzyżowania wyposażone zostały w detektory zamontowane w nawierzchni (pętle indukcyjne), które wykrywają obecność pojazdów i przekazują te informacje do systemu centralnego.
Najważniejsze detektory zamontowane są bezpośrednio przy linii zatrzymania na każdym wlocie skrzyżowania i na każdym jego pasie. Jeśli kierowca zatrzyma swój pojazd w znacznym oddaleniu od linii zatrzymania (powyżej trzech metrów) to system sterowania ruchem nie wykryje tego pojazdu i uzna, że na tym kierunku nie ma zapotrzebowania na zielone światło. Dlatego też istotnym jest zatrzymywanie pojazdów oczekujących na zielone światło, bezpośrednio przed linią zatrzymania na skrzyżowaniu.
Detektory mają jeszcze jedno zadanie, a mianowicie umożliwiają zliczanie pojazdów przejeżdżających przez każdy pas skrzyżowania. Dzięki temu system centralny na bieżąco oblicza natężenie ruchu na każdym wlocie i na każdym kierunku. Odnosi to do obliczeń na całym koordynowanym obszarze i na tej podstawie wyznacza długości wyświetlania zielonego światła na poszczególnych kierunkach. Ruszając na zielonym świetle nie należy więc pozostawiać zbyt dużych odstępów pomiędzy pojazdami, bo zostanie to uznane przez system informatyczny jako małe natężenie pojazdów.
Działający w ramach ITS system inteligentnego parkowania składa się z niewielkich czujników, które umieszczone są w nawierzchni parkingu, pod każdym miejscem postojowym. Przy pomocy wykrywania zmian w polu magnetycznym i dzięki podczerwieni czujnik „dowiaduje się”, że właśnie zaparkował nad nim samochód i drogą radiową poinformuje o tym odbiornik połączony z systemem informatycznym, a ten informację tę prześle do świetlnych tablic informujących o wolnych miejscach parkingowych oraz do bazy danych, z której w czasie rzeczywistym pobierze je serwis dostępny na stronie WWW i wyświetli bezpłatna aplikacja na smartfony. Aplikacja dysponuje również funkcją naprowadzania kierowcy na wolne miejsce parkingowe. Gdy samochód odjedzie i miejsce się zwolni, informacja o tym natychmiast pojawi się w systemie, czyli na tablicach, w aplikacji i na stronie WWW. System jest tak skonfigurowany, aby wykrycie parkującego pojazdu lub zwolnienie miejsca parkingowego następowało po około 10 sekundach. W ten sposób eliminowane będą błędy spowodowane np. przejechaniem samochodu przez miejsce parkingowe, bez zatrzymywania się na nim.
Transmisja radiowa rozpoczynana jest przez parkingowy czujnik tylko z chwilą wykrycia pojazdu lub zwolnienia miejsca parkingowego. Przez pozostały czas czujnik nie prowadzi transmisji, więc nie zużywa energii. W ten sposób znacząco redukowany jest pobór prądu i zwiększona żywotność urządzeń.
Na obecnym etapie system obejmuje 600 miejsc parkingowych i umożliwia dalszą rozbudowę – także o parkingi opomiarowane w inny sposób niż montowane w nawierzchni czujniki. Mogą to być np. kamery rozpoznające samochody.
Tablice informujące o miejscach parkingowych zamontowane są parami w pięciu lokalizacjach, a ich usytuowanie jest tak dobrane, aby przed najbliższym skrzyżowaniem kierowcy mogli ocenić który rejon parkingowy wybrać. Ułatwieniem do podjęcia decyzji, powinna być też kolorystyka wyświetlanych wolnych miejsc w danym rejonie: kolor zielony - duża liczba wolnych miejsc parkingowych, kolor żółty - rejon średnio zajęty, kolor czerwony - mała liczba wolnych miejsc w tym rejonie.
Kierowcy mogą także skorzystać z portalu WWW, pod adresem http://its.tarnow.pl gdzie pokazany jest stan obłożenia poszczególnych parkingów, a po zbliżeniu mapy i kliknięciu myszką na konkretny parking, jest podawana liczba wszystkich miejsc i miejsc wolnych. Podobna funkcjonalność dostępna w aplikacjach mobilnych na telefony komórkowe z systemem Android i iOS (należy pobrać aplikację ITS Tarnów). W aplikacji można dodatkowo wyznaczyć trasę dojazdu do wybranego wolnego miejsca parkingowego.
Zarówno na portalu jak i w aplikacji można również odczytać aktualne warunki pogodowe i zanieczyszczenia powietrza, a także sprawdzić na mapie miejsca z utrudnieniami w ruchu – np. zamknięte drogi, remonty, zagrożenia itp.
Pierwszym elementem Inteligentnego Systemu Transportowego, który rozpoczął działanie w Tarnowie były tablice świetlne na przystankach komunikacji miejskiej, które na bieżąco informują wizualnie i głosowo, kiedy nadjedzie konkretny autobus. Obecnie jest ich w mieście 53. Elementem ITS jest również Tarnowski Rower Miejski, z którego tarnowianie mogą korzystać od 2018 roku. Do systemu ITS, w ramach przebudowy ulicy Lwowskiej, planowane jest dołączenie w najbliższym czasie kolejnych miejsc i urządzeń – dwa skrzyżowania, parkingi, trzy elektroniczne tablice informacyjne, czwarta tablica zmiennej treści, dwie nowe tablice przystankowe i kilka kamer.
Uruchomienie w Tarnowie ITS-u kosztowało 18 mln 628 tys. zł, w tym dofinansowanie z UE wyniosło 10 mln 436 tys.
