Historyk, pisarz, publicysta, działacz polityczny, profesor historii i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Urodził się 16 czerwca 1835 roku w Tarnowie w rodzinie niezamożnej, lecz bardzo starej szlachty z kniaziowskim tytułem. Tego samego dnia został ochrzczony w tarnowskiej katedrze. Wychowywany był jedynie przez matkę, która przeniosła się z dzieckiem do Zbyszyc nad Dunajcem, do majątku swego brata, Piotra Szujskiego.
Rodzina powróciła do Tarnowa, gdy Józef Szujski rozpoczął szkolną edukację. W Tarnowie ukończył szkołę powszechną i sześć klas gimnazjalnych. Po sześciu latach nauki Szujski przeniósł się do jednego z gimnazjów w Krakowie. Po maturze, w roku 1854, rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, szybko jednak przeniósł się na Wydział Prawniczy. W Krakowie studiował również historię, oraz literaturę polską. W 1858 przeniósł się na Uniwersytet w Wiedniu, edukację zakończył ostatecznie w roku 1859. W 1861 roku poślubił Joannę Jełowicką i osiadł w rodzinnym majątku - Kurdwanowie. W 1863 roku, w czasie powstania styczniowego, wydawał pismo "Naprzód", będące oficjalnym organem Rządu Narodowego na Kraków, współpracował również z krakowską "Ławą" - organizacją spiskową wspierającą powstanie. W latach sześćdziesiątych, jeszcze przed wybuchem powstania, rozpoczął pisanie "Dziejów Polski".
W roku 1867 Szujski rozpoczął karierę polityczną. Wybrany został posłem na Sejm Krajowy we Lwowie, wkrótce został również delegatem do Izby Poselskiej Rady Państwa w Wiedniu. Zmienił krańcowo nastawienie do idei powstańczej i konspiracji. W 1866 roku był współzałożycielem konserwatywnego "Przeglądu Polskiego", w następnym roku ukazała się broszura "Kilka prawd z dziejów naszych. Ku rozważeniu chwili obecnej", potępiająca działalność konspiracyjną i walkę powstańczą. W listopadzie 1868 roku Szujski złożył podanie do Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, w którym ofiarował swoje usługi. Przeszkodą w rozpoczęciu pracy naukowej okazał się brak doktoratu. Ostatecznie 24 września 1869 roku zapadło postanowienie cesarskie nominujące Józefa Szujskiego profesorem zwyczajnym na pierwszej Katedrze Historii Polskiej, utworzonej w Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku akademickim 1874/75 był prodziekanem, w latach 1875 - 77 dziekanem Wydziału Filozoficznego UJ, a w latach 1878/79 piastował godność rektora. Równolegle, po utworzeniu w 1871 roku Akademii Umiejętności, Józef Szujski został jej generalnym sekretarzem i godność tę piastował aż do śmierci.
Wiek XIX to okres najgorętszej dyskusji w dziejach polskiej historiografii. Dotyczyła ona przyczyn upadku Rzeczpospolitej. Pomimo zaborów w Warszawie i Krakowie powstawały wielkie środowiska naukowe, które kształtować miały myśl nowych pokoleń. Największe emocje w polemice między tymi dwoma ośrodkami, wzbudzały teorie dotyczące upadku Rzeczpospolitej. Podobnie jak inni historycy szkoły krakowskiej, Szujski uważał że upadek Polski był spowodowany złym systemem politycznym i braku harmonii w społeczeństwie polskim.
Jesienią 1880 roku Józef Szujski podupadł na zdrowiu i otrzymał urlop dla podratowania zdrowia. Zmarł w Krakowie 7 lutego 1883 roku, mając niespełna 48 lat.
Jego pogrzeb stał się manifestacją społeczeństwa Krakowa i delegacji z całej Galicji. Rada Miejska Krakowa przyznała bezpłatne miejsce na Cmentarzu Rakowickim, a koszty pogrzebu zostały pokryte z funduszy publicznych.
Imię Józefa Szujskiego nosi obecnie sala nr 56 w Collegium Novum UJ, w której 6 listopada 1939 Niemcy aresztowali profesorów UJ i AGH. W Tarnowie imię Józefa Szujskiego nosi jedna z ulic w dzielnicy Strusina.
Józef Szujski o swojej tarnowskiej szkole: Ale tarnowskie gimnazjum miało falangę profesorów świeżych, młodych, u których natchnienie i miłość młodzieży za doświadczenie stało, z których każdy jak zapalona pochodnia gorzał rzeczywistą nauki miłością. Ciepło tez udzielało się młodym sercom, słowo nieledwie każde odsłaniało odczute raczej niż zrozumiane od razu horyzonty wiedzy; istniała ta iskra magnetyczna ducha, co przelatuje z duszy nauczyciela w duszę ucznia, porywa go i budzi w nim świat myśli i umiłowań szlachetnych.
Cytat za: Krystyna Samsonowska "I Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie w latach 1939 - 2000". Tarnów 2006
