Jubileusz pięćdziesięciolecia świętuje w 2010 roku sekcja piłki ręcznej tarnowskiego Pałacu Młodzieży. Dokładnie we wrześniu 1960 roku przeprowadzono pierwszy nabór do zespołu chłopców. Kilka lat później do panów dołączyły panie, które w kolejnych latach odnosiły większe sukcesy niż koledzy.
Handball, szczypiorniak, jordanka, hazena - wszystkie te nazwy określają piłkę ręczną, najmłodszą wymyśloną przez ludzi grę zespołową, w której używa się piłki.
Jej początki to okres przełomu XIX i XX wieku. Za twórców tej dyscypliny sportu uważają się Duńczycy, Czesi oraz Niemcy. Stąd różne nazwy i różne początkowo reguły gry. Niemcy np. uważali nową dyscyplinę za sport wyłącznie kobiecy. Panowie mieli pozostać przy swojej brutalnej i mało estetycznej piłce nożnej, panie zaś miały mieć swój sport, w którym nikt nikogo nie kopie, nie popycha, nie przewraca, czy szarpie za koszulkę.
To, że życie zweryfikowało te pomysły jest mniej ważne, istotniejsze jest, że to właśnie z Niemiec piłka ręczna dotarła do Polski. Od niemieckich strażników nauczyli się jej zasad polscy legioniści internowani w jenieckim obozie w Szczypiornie. Piłka ręczna wybijała się na niepodległości w swoim obecnym kształcie dość długo. Drużyny, które powstały w Polsce po zakończeniu I wojny podlegały strukturom Polskiego Związku Palanta i Gier Ruchowych.
Jeszcze do lat pięćdziesiątych piłka ręczna funkcjonowała równolegle w formule jedenasto i siedmioosobowej. Dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych kluby zlikwidowały drużyny jedenastoosobowe i skupiły się na trenowaniu gry w siedmioosobowym składzie. Fakt, że dopiero od roku 1957 Mistrzostwa Polski odbywały się wyłącznie z udziałem zespołów siedmioosobowych, a w tym samym okresie reprezentacja Polski rozgrywała swoje pierwsze oficjalne mecze, każe inaczej spojrzeć na początki piłki ręcznej w Tarnowie, przypadające na przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.
Była to wówczas dyscyplina nie mająca w mieście wielkich tradycji, choć grano już w Tarnowie w piłkę ręczną w latach pięćdziesiątych, m.in. w Liceum Pedagogicznym, a pierwsze boisko, a raczej plac do gry powstał przy ulicy Nowy Świat, przy ówczesnym Liceum Pedagogicznego, dzisiaj Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli, w miejscu gdzie obecnie stoi blok mieszkalny.
To była zabawa, którą we wrześniu 1960 roku zamieniono w "prawdziwy" sport. Pracę przy tworzeniu sekcji podjęły dwie osoby - Stanisław Majorek , absolwent Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie, trener piłki ręcznej i były zawodnik AZS Kraków oraz Józef Skubaja , ówczesny dyrektor Domu Kultury Dzieci i Młodzieży, bo tak nazywał się wtedy dzisiejszy Pałac Młodzieży. Placówka była wtedy na etapie przeprowadzki z niewielkiego budynku w Parku Strzeleckim do nowej siedziby, w której mieści się do tej pory. Ta nowa siedziba, mimo, że mocno wówczas zniszczona i zdewastowana, otwierała jednak możliwości znacznego poszerzenia propozycji dla młodych tarnowian i mieszkańców okolicznych miejscowości. Elementem nowej oferty było powołanie działu sportu w placówce, którą po kilku latach przemianowano na Młodzieżowy Dom Kultury, a w roku 1972 na Pałac Młodzieży.
Efektem pierwszego naboru było utworzenie czterech grup chłopców. Pierwsze sukcesy nowej sekcji przyszły stosunkowo szybko. W październiku 1962 roku podopieczni Stanisława Majorka zagrali w Nowej Hucie w turnieju finałowym Mistrzostw Polski Młodzików. Tarnowianie wywalczyli ostatecznie srebrny medal, ustępując jedynie zespołowi MKS MDK Poznań.
Historyczny, pierwszy srebrny medal zdobyła drużyna w składzie: Józef Armatys , Kazimierz Gołąb , Ryszard Skutnik , Jerzy Kobis , Jan Klimek , Zbigniew Patyk , Józef Sadowski , Andrzej Tworzydło , Ryszard Dalek , Stanisław Brzozowski , Henryk Cich , Aleksander Długosz , Franciszek Gąsior , Andrzej Binkowski , Stanisław Wahn , Krzysztof Krzyński , Zbigniew Koza .
Trzy lata później, w roku 1965 pierwszy medal Mistrzostw Polski wywalczyła drużyna juniorów. Tarnowianie najpierw zdobyli tytuł mistrzów okręgu krakowskiego, później wygrali turniej półfinałowy Mistrzostw Polski. W turnieju finałowym we Wrocławiu ulegli zespołom Grunwaldu Poznań i Śląska Wrocław co w klasyfikacji mistrzostw dało im trzecie miejsce. Przypomnijmy skład tamtej drużyny: Józef Armatys , Ryszard Dalek , Zbigniew Koza , Ryszard Skutnik , Witold Bejnar , Jerzy Kobis , Roman Nosek , Henryk Cichy , Jacek Stach , Andrzej Binkowski , Franciszek Gąsior , Stanisław Brzozowski , Henryk Długosz , Aleksander Długosz , Leszek Moskwa .
W tym czasie tarnowscy piłkarze ręczni mieli już za sobą pierwszą konfrontację międzynarodową. W 1964 roku przyjechała do Tarnowa drużyna "Tatrana" Preszow, pokonując tarnowian w dwóch meczach różnicą zaledwie jednej bramki.
W 1968 roku wydarzyła się rzecz nie mająca wcześniej w Polsce precedensu. Szkolna drużyna awansowała do II ligi państwowej. Awans wywalczono dzięki lepszemu bilansowi bramek po meczach barażowych z Hutnikiem Kraków. W Krakowie gospodarze wygrali jedną bramką, w Tarnowie przeciwnik został pokonany różnicą kilku bramek. Trenerem zespołu był Stanisław Majorek, a awans wywalczyli: Stanisław Kocik , Zbigniew Lekarczyk , Ryszard Skutnik , Witold Bejnar , Franciszek Gąsior , Roman Nosek , Włodzimierz Wisor , Aleksander Długosz , Adam Szklarz , Andrzej Pudło , Leszek Palonek , Michał Kolbusz , Adam Markuszewski , Zbigniew Barnaś , Krzysztof Kuczkowski , Leszek Noszczyński , Andrzej Sulima .
Dwa lata później tarnowski zespół wywalczył prawo walki o pierwszą ligę. Turniej półfinałowy odbył się na boisku asfaltowym w Tarnowie czerwcu 1970 roku. Tarnowianie, wraz z Gwardią Opole awansowali do turnieju finałowego, w którym awans wywalczyły zespoły Gwardii Opole i Stali Mielec, a zespół z Tarnowa zajął czwartą lokatę.
Wszystkie te sukcesy miały, paradoksalnie, swoje dobre i złe konsekwencje Dobre to rosnąca popularność piłki ręcznej w mieście i powołanie do reprezentacji seniorów Franciszka Gąsiora , a Andrzeja Pudło , Adama Szklarza i Zbigniewa Lekarczyka do reprezentacji juniorów. Złe dla Tarnowa, to odpływ najlepszych zawodników do innych, bogatszych klubów. Druga grupa zawodników opuściła Tarnów po maturze i rozpoczęciu studiów. Wówczas też, po sukcesach drugiej połowy lat sześćdziesiątych, po raz pierwszy pojawiły się w lokalnej prasie teksty mówiące o konieczności przeniesienia sekcji z MDK do Unii Tarnów - oczywiście po to, aby - jak pisano - poprawić warunki rozwoju młodych piłkarzy.
Niedługo potem zakończył na pewien czas pracę w Tarnowie również Stanisław Majorek. - Jak informuje Wydział Oświaty w Tarnowie trenerowi piłki ręcznej MKS MDK Stanisławowi Majorkowi udzielono rocznego urlopu, celem przygotowania młodzieżowej reprezentacji Polski do Igrzysk Olimpijskich w Monachium. Obecnie treningi w MKS MDK prowadzi nowy trener. Szkoda tylko, że uczestniczy w nich bardzo mało zawodników. Sytuacja ta szybko musi ulec zmianie, o co winien się postarać zarząd klubu i dyrekcja MDK - informowały pryncypialnym językiem Tarnowskie Azoty we wrześniu 1971 roku.
I w ten oto sposób dobiegł końca pierwszy, pionierski okres istnienia sekcji. Odejście najlepszych zawodników i trenera nie oznaczało zamknięcia listy sukcesów. Kolejnymi trenerami zespołu seniorów byli Ryszard Dalek , Kazimierz Braty i Stanisław Kubala . Do roku 1977 zespół seniorów występujący w II lidze ani razu nie zajął miejsca gorszego niż czwarte, zdobywając kilkakrotnie, po drodze, tytuły Akademickich Mistrzów Polski. Juniorzy MKS MDK nadal występowali w najważniejszych imprezach w kraju, Mistrzostwach Polski, czy Ogólnopolskiej Spartakiadzie Młodzieży, zdobywali na tych imprezach medale, często także, do połowy lat siedemdziesiątych, pod szyldem reprezentacji Krakowa, czy województwa krakowskiego, później jako reprezentacja województwa tarnowskiego. Zwyciężali również w Mistrzostwach Europy Szkół Licealnych, brali udział w meczach reprezentacji Polski.
W lutym 1978 roku decyzją ówczesnych władz II ligowy zespół seniorów przestał istnieć. Trzon zespołu, wraz z trenerem Kubalą przeszedł do "Unii" Tarnów, gdzie powstała sekcja piłki ręcznej. Do Unii przeszli też juniorzy którzy zdobyli w finałach Mistrzostw Polski trzecie miejsce już jako zawodnicy nowego klubu.
Czy zespół Pałacu Młodzieży plasujący się przez szereg lat w czołówce drugiej ligi mógł osiągnąć w tamtym czasie lepsze wyniki? Na to pytanie nie da się po latach udzielić jednoznacznej odpowiedzi, wydaje się jednak, że podstawową przeszkodą w tej materii nie był brak potencjału, ale ciągła rotacja zawodników odchodzących na studia, do wojska, czy wreszcie do innych klubów.
W kolejnym dziesięcioleciu drużyny Pałacu Młodzieży odniosły sporo sukcesów w zawodach międzynarodowych m.in. w Antwerpii, Magdeburgu, Presovie, Debreczynie. Na arenie krajowej w 1983 roku juniorzy młodsi trenowani przez Marka Rapacza w finałach Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży zdobyli srebrne medale. Rok później drużyna juniorów Marka Rapacza wywalczyła trzecie miejsce w finałach Mistrzostw Polski, wynik ten powtórzono w roku 1985 i 1987. Juniorzy młodsi trenowani przez Ryszarda Dalka zdobyli kolejne medale w finałach Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży. W 1992 roku tarnowianie nie awansowali do finałów Mistrzostw Polski, ale w turnieju półfinałowym odnieśli rekordowe zwycięstwo w historii klubu, pokonując zawodników z Olszy Kraków 60:8.
W 1994 roku juniorzy młodsi trenowani przez Krzysztofa Janasa wywalczyli tytuł wicemistrzów Polski, ulegając jedynie drużynie Petrochemii Płocki. W następnym roku zespół juniorów młodszych Jana Kozioła wywalczył w Mistrzostwach Polski pierwsze miejsce. Medale, tym razem brązowe, w Mistrzostwach Polski w kategorii juniorów młodszych zdobywali podopieczni Jana Kozioła i Stanisława Kubali w roku 1996 i 97. Zespół juniorów trenowanych przez Jana Kozioła wywalczył złote medale Mistrzostw Polski w roku 1998 podczas turnieju finałowego w Tarnowie. Rok później tytuł przypadł podopiecznym Stanisława Kubali, występującym pod szyldem Unii Tarnów. Wreszcie w roku 2007 tytuł mistrzowski wywalczyli młodzicy trenowani przez Ryszarda Skutnika .
Wymienić wszystkich sukcesów i zwycięstw nie sposób, te przytoczone potwierdzają jedynie ciągłość pracy z adeptami piłki ręcznej w Tarnowie.
Z całym szacunkiem jednak dla osiągnięć panów, jeszcze większe sukcesy stały się udziałem żeńskich drużyn MKS. W 1966 roku w Młodzieżowym Domu Kultury zostaje założona żeńska sekcja piłki ręcznej. Jej pierwszym trenerem został Zbigniew Barnaś , absolwent Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie, wcześniej zawodnik AZS Kraków i MKS MDK Tarnów. Pierwsze grupy dziewcząt rekrutowały się w większości z uczennic Technikum Ekonomicznego w Tarnowie, młodsze ze szkół podstawowych. W skład pierwszego zespołu Zbigniewa Barnasia wchodziły: Krystyna Kujda , Elżbieta Rybak , Halina Binkowska , Amalia Nowak , Barbara Merchut , Genowefa Królikowska , Ewa Sołtys , Jolanta Ruszel , Anna Pytlik , Magdalena Duda , Helena Dziura , Pelagia Konieczna , Elżbieta Słowik , Anna Galus , Renata Wawrzyk , Barbara Żelaznicka . - Mimo różnicy wieku tworzyliśmy zgraną grupę, nie tylko na boisku ale także poza nim. Atmosfera jaka panowała wtedy była do pozazdroszczenia. Obracając się w różnych środowiskach w swoim życiu, nigdy nie spotkałam się z taką więzią między ludźmi - wspomina Pelagia Barnaś, dotykając chyba istoty fenomenu piłki ręcznej w Pałacu Młodzieży. - Tworzyliśmy jedną wielką rodzinę. Widywałyśmy się nie tylko na boisku, ale także w szkole i poza nią.
Pierwsze efekty pracy Zbigniewa Barnasia przyszły jeszcze szybciej niż w przypadku chłopców. Już po roku jego pracy drużyna juniorek zdołała wywalczyć mistrzostwo okręgu krakowskiego oraz prawo do walki o Mistrzostwo Polski. Półfinały mistrzostw odbyły się w Jędrzejowie. Tarnowski zespół uzyskał awans do finału. Turniej finałowy odbył się w Tarnowie w czerwcu 1969. Gospodynie zdobyły pierwsze mistrzostwo Polski. Kolejnym trofeum było Mistrzostwo Polski Szkolnego Związku Sportowego. W nagrodę za ten tytuł uczennice Technikum Ekonomicznego wyjechały do NRD na Europejskie Igrzyska Szkół Średnich. Tarnowianki w pięciu meczach straciły tylko cztery bramki, trzy razy wygrywając do zera. Zdobyły 65 goli. W tym samym roku drużyna dziewcząt wywalczyła awans do II ligi.
W sezonie 1972/1973 zespól z Tarnowa zdobył pierwsze miejsce w II lidze i tym samym awansował do I ligi państwowej. Skład drużyny, która wywalczyła awans: Maria Szczęch , Elżbieta Bartula , Zdzisława Królikowska , Urszula Noszczyńska , Jolanta Kasperek , Barbara Stec , Wanda Kułaga , Jolanta Bernacka , Jolanta Rempała , Marta Węgrzyn , Halina Laska , Barbara Kopeć , Maria Gajda , Maria Mazur , Amalia Nowak , Magdalena Duda .
To już nie był sukces na skalę kraju. Po raz pierwszy zdarzyło się w Europie, że szkolna drużyna wywalczyła awans do I ligi. Po tych sukcesach do młodzieżowej kadry Polski powołanych zostało pięć zawodniczek z MKS MDK: Marta Węgrzyn , Maria Szczęch , Elżbieta Bartula , Zdzisława Królikowska i Urszula Noszczyńska .
W kolejnych latach juniorki MKS miały praktycznie monopol na medale w Mistrzostwach Polski Juniorek, a o rosnącej popularności piłki ręcznej w Tarnowie świadczyły miejsca w plebiscytach na najlepszych sportowców. W 1976 roku w gronie 10 najlepszych sportowców Tarnowa ogłoszonym przez "Tarnowskie Azoty" w pierwszej szóstce znalazło się troje przedstawicieli piłki ręcznej - Wacław Smagacz , Wanda Kułaga i Lucyna Galus . Najlepszymi trenerami zostali uznani Stanisław Majorek i Andrzej Kiełbusiewicz . W plebiscycie "Gazety Południowej" na czwartym miejscu uplasował się Wacław Smagacz, na piątym Wanda Kułaga, szósta była Lucyna Galus. W trójce najlepszych trenerów znaleźli się Zbigniew Barnaś i Stanisław Majorek.
W roku 1976 piłkarki ręczne ponownie awansowały do ekstraklasy. W nagrodę, jak napisano w "Dzienniku Polskim" z 21 września 1976 roku, zawodniczki wyjechały na tydzień do Francji, na turniej w Lyonie.
1 lutego 1978 roku zespół seniorek Pałacu Młodzieży wraz z trenerem Zbigniewem Barnasiem został przekazany do ZKS Unii Tarnów. W wywiadach opiekun zawodniczek z Tarnowa pytany o walkę o ligowy byt mówił, iż "ze względu na młody wiek, dziewczęta skłonne są do załamań psychicznych" .
Młodsze szczypiornistki Pałacu Młodzieży również zostały przemianowane na Unię Tarnów. Wywalczyły one awans do finałów Mistrzostw Polski, które rozegrano w Gdańsku. W finale spotkały się z zespołem gospodarzy, Startem Gdańsk i po bardzo zaciętym spotkaniu pokonały je 12-9. Był to piąty tytuł Mistrza Polski juniorek w kolekcji trenera Barnasia. Pod koniec lat siedemdziesiątych kwestią czasu wydawało się, że Zbigniew Barnaś poprowadzi swoje podopieczne do medalu w rozgrywkach I ligi. Tymczasem w roku 1982 zespół spadł do II ligi, kończąc rozgrywki na przedostatnim miejscu, wyprzedzając jedynie Otmęt Krapkowice. Słabsze wyniki, podobnie jak w przypadku mężczyzn, spowodowane były odejściami czołowych zawodniczek do innych klubów. W 1983 roku Zbigniew Barnaś zdecydował się powrócić do Pałacu Młodzieży.
Kiedy mówimy o osiągnięciach piłkarek i piłkarzy ręcznych Pałacu Młodzieży nie sposób pominąć jednego jeszcze elementu tych sukcesów. W roku 1959 otwarto Szkołę Podstawową Nr.15 im. Gen. Józefa Bema. Kilka lat później zbudowano przy niej boisko asfaltowe, pierwsze tego typu w mieście. Gdy piłka ręczna stała się w Tarnowie wiodącą dyscypliną sportu, w roku 1969 powstała w szkole nr 15 pierwsza klasa sportowa o profilu piłki ręcznej. Po pięciu latach pracy w klasach sportowych na koncie uczniów "15" były trzy tytuły Mistrza Polski szkół podstawowych, zarówno w konkurencji chłopców jak i dziewcząt, jedno wicemistrzostwo i jedno trzecie miejsce.
Szkoła przez wiele lat była zapleczem klubu. Nie sposób wymienić wszystkich uczniów i wszystkich ich sukcesów. Największym było uzyskanie w roku 1974 tytułu "Najbardziej Usportowionej Szkoły w Polsce". Był to efekt zdobycia przez dziewczęta trenowane przez Zbigniewa Barnasia tytułu Wicemistrza Polski oraz zdobycia tytułu Mistrza Polski Młodzików przez reprezentację chłopców, podopiecznych Ryszarda Dalka. Obecny wówczas w Tarnowie Minister Oświaty Jerzy Kuberski obiecał szkole wybudowanie hali sportowej. Obietnica ta spełniona została już po 30 latach, i to wcale nie za sprawą rządu.
I jeszcze jedno krótkie wspomnienie - w ciągu minionych 50 lat rozgrywano w Tarnowie wiele meczy i turniejów rangi ogólnopolskiej i międzynarodowej. Warto przywołać jedną - w 1977 roku odbyły się VII Akademickie Mistrzostwa Świata. Trenerem polskiej reprezentacji był Stanisława Majorek, a w jej składzie znalazł się tarnowski zawodnik - Waldemar Lach .
W grupie osób, które w ciągu minionych lat w największym stopniu wpłynęły na losy sekcji piłki ręcznej Pałacu Młodzieży wymieniać należy trenerów: Stanisława Majorka, Zbigniewa Barnasia, Stanisława Kubalę, Zygmunta Świątka i Ryszarda Skutnika. Dużo trudniej wskazać najlepsze zawodniczki i zawodników. Wśród tych ostatnich niekwestionowaną pozycję mają Franciszek Gąsior i Andrzej Kobis , uczestnicy Igrzysk Olimpijskich w Monachium i Moskwie. W reprezentacji Polski seniorów grali ponadto Ryszard Skutnik, Jerzy Gackowski , Józef Wanio , Wacław Smagacz, Roman Moneta , Janusz Malisz , Marek Zygnar , Ryszard Masłoń , Filip Kliszczyk , Michał Kubisztal i Wojciech Zydroń .
Najwięcej występów w reprezentacji seniorek ma na koncie Lucyna Galus - Grubba, Ponadto w gronie reprezentantek Polski seniorek znalazły się Barbara Kamińska , Magdalena Młot , Marta Węgrzyn , Amalia Nowak i Joanna Kozyra .
Dzieje piłki ręcznej w Pałacu Młodzieży to nie jest historia na krótką opowieść. W zmieniającej się rzeczywistości jedna rzecz pozostała jednak niezmienna. Klub od lat pracuje z młodzieżą, był i jest nierozerwalnie związany z Pałacem Młodzieży, a w ciągu 50 lat kilkadziesiąt byłych zawodniczek i zawodników zdobyło kwalifikacje nauczycielskie i trenerskie.
To, co zdarzyło się w ciągu kilkudziesięciu lat w Tarnowie stało się m.in. tematem kilku prac licencjackich i magisterskich. Niektóre z nich wykorzystane zostały w tym tekście. Autorom - Annie Różyckiej , Łukaszowi Kantorowi i Łukaszowi Szostakowi dziękuję.
Pół wieku z handballem
Jubileusz pięćdziesięciolecia świętuje w 2010 roku sekcja piłki ręcznej tarnowskiego Pałacu Młodzieży. Dokładnie we wrześniu 1960 roku przeprowadzono pierwszy nabór do zespołu chłopców. Kilka lat później do panów dołączyły panie, które w kolejnych latach odnosiły większe sukcesy niż koledzy.
Handball, szczypiorniak, jordanka, hazena - wszystkie te nazwy określają piłkę ręczną, najmłodszą wymyśloną przez ludzi grę zespołową, w której używa się piłki.
Jej początki to okres przełomu XIX i XX wieku. Za twórców tej dyscypliny sportu uważają się Duńczycy, Czesi oraz Niemcy. Stąd różne nazwy i różne początkowo reguły gry. Niemcy np. uważali nową dyscyplinę za sport wyłącznie kobiecy. Panowie mieli pozostać przy swojej brutalnej i mało estetycznej piłce nożnej, panie zaś miały mieć swój sport, w którym nikt nikogo nie kopie, nie popycha, nie przewraca, czy szarpie za koszulkę.
To, że życie zweryfikowało te pomysły jest mniej ważne, istotniejsze jest, że to właśnie z Niemiec piłka ręczna dotarła do Polski. Od niemieckich strażników nauczyli się jej zasad polscy legioniści internowani w jenieckim obozie w Szczypiornie. Piłka ręczna wybijała się na niepodległości w swoim obecnym kształcie dość długo. Drużyny, które powstały w Polsce po zakończeniu I wojny podlegały strukturom Polskiego Związku Palanta i Gier Ruchowych.
Jeszcze do lat pięćdziesiątych piłka ręczna funkcjonowała równolegle w formule jedenasto i siedmioosobowej. Dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych kluby zlikwidowały drużyny jedenastoosobowe i skupiły się na trenowaniu gry w siedmioosobowym składzie. Fakt, że dopiero od roku 1957 Mistrzostwa Polski odbywały się wyłącznie z udziałem zespołów siedmioosobowych, a w tym samym okresie reprezentacja Polski rozgrywała swoje pierwsze oficjalne mecze, każe inaczej spojrzeć na początki piłki ręcznej w Tarnowie, przypadające na przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.
Była to wówczas dyscyplina nie mająca w mieście wielkich tradycji, choć grano już w Tarnowie w piłkę ręczną w latach pięćdziesiątych, m.in. w Liceum Pedagogicznym, a pierwsze boisko, a raczej plac do gry powstał przy ulicy Nowy Świat, przy ówczesnym Liceum Pedagogicznego, dzisiaj Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli, w miejscu gdzie obecnie stoi blok mieszkalny.
To była zabawa, którą we wrześniu 1960 roku zamieniono w "prawdziwy" sport. Pracę przy tworzeniu sekcji podjęły dwie osoby - Stanisław Majorek , absolwent Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie, trener piłki ręcznej i były zawodnik AZS Kraków oraz Józef Skubaja , ówczesny dyrektor Domu Kultury Dzieci i Młodzieży, bo tak nazywał się wtedy dzisiejszy Pałac Młodzieży. Placówka była wtedy na etapie przeprowadzki z niewielkiego budynku w Parku Strzeleckim do nowej siedziby, w której mieści się do tej pory. Ta nowa siedziba, mimo, że mocno wówczas zniszczona i zdewastowana, otwierała jednak możliwości znacznego poszerzenia propozycji dla młodych tarnowian i mieszkańców okolicznych miejscowości. Elementem nowej oferty było powołanie działu sportu w placówce, którą po kilku latach przemianowano na Młodzieżowy Dom Kultury, a w roku 1972 na Pałac Młodzieży.
Efektem pierwszego naboru było utworzenie czterech grup chłopców. Pierwsze sukcesy nowej sekcji przyszły stosunkowo szybko. W październiku 1962 roku podopieczni Stanisława Majorka zagrali w Nowej Hucie w turnieju finałowym Mistrzostw Polski Młodzików. Tarnowianie wywalczyli ostatecznie srebrny medal, ustępując jedynie zespołowi MKS MDK Poznań.
Historyczny, pierwszy srebrny medal zdobyła drużyna w składzie: Józef Armatys , Kazimierz Gołąb , Ryszard Skutnik , Jerzy Kobis , Jan Klimek , Zbigniew Patyk , Józef Sadowski , Andrzej Tworzydło , Ryszard Dalek , Stanisław Brzozowski , Henryk Cich , Aleksander Długosz , Franciszek Gąsior , Andrzej Binkowski , Stanisław Wahn , Krzysztof Krzyński , Zbigniew Koza .
Trzy lata później, w roku 1965 pierwszy medal Mistrzostw Polski wywalczyła drużyna juniorów. Tarnowianie najpierw zdobyli tytuł mistrzów okręgu krakowskiego, później wygrali turniej półfinałowy Mistrzostw Polski. W turnieju finałowym we Wrocławiu ulegli zespołom Grunwaldu Poznań i Śląska Wrocław co w klasyfikacji mistrzostw dało im trzecie miejsce. Przypomnijmy skład tamtej drużyny: Józef Armatys , Ryszard Dalek , Zbigniew Koza , Ryszard Skutnik , Witold Bejnar , Jerzy Kobis , Roman Nosek , Henryk Cichy , Jacek Stach , Andrzej Binkowski , Franciszek Gąsior , Stanisław Brzozowski , Henryk Długosz , Aleksander Długosz , Leszek Moskwa .
W tym czasie tarnowscy piłkarze ręczni mieli już za sobą pierwszą konfrontację międzynarodową. W 1964 roku przyjechała do Tarnowa drużyna "Tatrana" Preszow, pokonując tarnowian w dwóch meczach różnicą zaledwie jednej bramki.
W 1968 roku wydarzyła się rzecz nie mająca wcześniej w Polsce precedensu. Szkolna drużyna awansowała do II ligi państwowej. Awans wywalczono dzięki lepszemu bilansowi bramek po meczach barażowych z Hutnikiem Kraków. W Krakowie gospodarze wygrali jedną bramką, w Tarnowie przeciwnik został pokonany różnicą kilku bramek. Trenerem zespołu był Stanisław Majorek, a awans wywalczyli: Stanisław Kocik , Zbigniew Lekarczyk , Ryszard Skutnik , Witold Bejnar , Franciszek Gąsior , Roman Nosek , Włodzimierz Wisor , Aleksander Długosz , Adam Szklarz , Andrzej Pudło , Leszek Palonek , Michał Kolbusz , Adam Markuszewski , Zbigniew Barnaś , Krzysztof Kuczkowski , Leszek Noszczyński , Andrzej Sulima .
Dwa lata później tarnowski zespół wywalczył prawo walki o pierwszą ligę. Turniej półfinałowy odbył się na boisku asfaltowym w Tarnowie czerwcu 1970 roku. Tarnowianie, wraz z Gwardią Opole awansowali do turnieju finałowego, w którym awans wywalczyły zespoły Gwardii Opole i Stali Mielec, a zespół z Tarnowa zajął czwartą lokatę.
Wszystkie te sukcesy miały, paradoksalnie, swoje dobre i złe konsekwencje Dobre to rosnąca popularność piłki ręcznej w mieście i powołanie do reprezentacji seniorów Franciszka Gąsiora , a Andrzeja Pudło , Adama Szklarza i Zbigniewa Lekarczyka do reprezentacji juniorów. Złe dla Tarnowa, to odpływ najlepszych zawodników do innych, bogatszych klubów. Druga grupa zawodników opuściła Tarnów po maturze i rozpoczęciu studiów. Wówczas też, po sukcesach drugiej połowy lat sześćdziesiątych, po raz pierwszy pojawiły się w lokalnej prasie teksty mówiące o konieczności przeniesienia sekcji z MDK do Unii Tarnów - oczywiście po to, aby - jak pisano - poprawić warunki rozwoju młodych piłkarzy.
Niedługo potem zakończył na pewien czas pracę w Tarnowie również Stanisław Majorek. - Jak informuje Wydział Oświaty w Tarnowie trenerowi piłki ręcznej MKS MDK Stanisławowi Majorkowi udzielono rocznego urlopu, celem przygotowania młodzieżowej reprezentacji Polski do Igrzysk Olimpijskich w Monachium. Obecnie treningi w MKS MDK prowadzi nowy trener. Szkoda tylko, że uczestniczy w nich bardzo mało zawodników. Sytuacja ta szybko musi ulec zmianie, o co winien się postarać zarząd klubu i dyrekcja MDK - informowały pryncypialnym językiem Tarnowskie Azoty we wrześniu 1971 roku.
I w ten oto sposób dobiegł końca pierwszy, pionierski okres istnienia sekcji. Odejście najlepszych zawodników i trenera nie oznaczało zamknięcia listy sukcesów. Kolejnymi trenerami zespołu seniorów byli Ryszard Dalek , Kazimierz Braty i Stanisław Kubala . Do roku 1977 zespół seniorów występujący w II lidze ani razu nie zajął miejsca gorszego niż czwarte, zdobywając kilkakrotnie, po drodze, tytuły Akademickich Mistrzów Polski. Juniorzy MKS MDK nadal występowali w najważniejszych imprezach w kraju, Mistrzostwach Polski, czy Ogólnopolskiej Spartakiadzie Młodzieży, zdobywali na tych imprezach medale, często także, do połowy lat siedemdziesiątych, pod szyldem reprezentacji Krakowa, czy województwa krakowskiego, później jako reprezentacja województwa tarnowskiego. Zwyciężali również w Mistrzostwach Europy Szkół Licealnych, brali udział w meczach reprezentacji Polski.
W lutym 1978 roku decyzją ówczesnych władz II ligowy zespół seniorów przestał istnieć. Trzon zespołu, wraz z trenerem Kubalą przeszedł do "Unii" Tarnów, gdzie powstała sekcja piłki ręcznej. Do Unii przeszli też juniorzy którzy zdobyli w finałach Mistrzostw Polski trzecie miejsce już jako zawodnicy nowego klubu.
Czy zespół Pałacu Młodzieży plasujący się przez szereg lat w czołówce drugiej ligi mógł osiągnąć w tamtym czasie lepsze wyniki? Na to pytanie nie da się po latach udzielić jednoznacznej odpowiedzi, wydaje się jednak, że podstawową przeszkodą w tej materii nie był brak potencjału, ale ciągła rotacja zawodników odchodzących na studia, do wojska, czy wreszcie do innych klubów.
W kolejnym dziesięcioleciu drużyny Pałacu Młodzieży odniosły sporo sukcesów w zawodach międzynarodowych m.in. w Antwerpii, Magdeburgu, Presovie, Debreczynie. Na arenie krajowej w 1983 roku juniorzy młodsi trenowani przez Marka Rapacza w finałach Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży zdobyli srebrne medale. Rok później drużyna juniorów Marka Rapacza wywalczyła trzecie miejsce w finałach Mistrzostw Polski, wynik ten powtórzono w roku 1985 i 1987. Juniorzy młodsi trenowani przez Ryszarda Dalka zdobyli kolejne medale w finałach Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży. W 1992 roku tarnowianie nie awansowali do finałów Mistrzostw Polski, ale w turnieju półfinałowym odnieśli rekordowe zwycięstwo w historii klubu, pokonując zawodników z Olszy Kraków 60:8.
W 1994 roku juniorzy młodsi trenowani przez Krzysztofa Janasa wywalczyli tytuł wicemistrzów Polski, ulegając jedynie drużynie Petrochemii Płocki. W następnym roku zespół juniorów młodszych Jana Kozioła wywalczył w Mistrzostwach Polski pierwsze miejsce. Medale, tym razem brązowe, w Mistrzostwach Polski w kategorii juniorów młodszych zdobywali podopieczni Jana Kozioła i Stanisława Kubali w roku 1996 i 97. Zespół juniorów trenowanych przez Jana Kozioła wywalczył złote medale Mistrzostw Polski w roku 1998 podczas turnieju finałowego w Tarnowie. Rok później tytuł przypadł podopiecznym Stanisława Kubali, występującym pod szyldem Unii Tarnów. Wreszcie w roku 2007 tytuł mistrzowski wywalczyli młodzicy trenowani przez Ryszarda Skutnika .
Wymienić wszystkich sukcesów i zwycięstw nie sposób, te przytoczone potwierdzają jedynie ciągłość pracy z adeptami piłki ręcznej w Tarnowie.
Z całym szacunkiem jednak dla osiągnięć panów, jeszcze większe sukcesy stały się udziałem żeńskich drużyn MKS. W 1966 roku w Młodzieżowym Domu Kultury zostaje założona żeńska sekcja piłki ręcznej. Jej pierwszym trenerem został Zbigniew Barnaś , absolwent Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie, wcześniej zawodnik AZS Kraków i MKS MDK Tarnów. Pierwsze grupy dziewcząt rekrutowały się w większości z uczennic Technikum Ekonomicznego w Tarnowie, młodsze ze szkół podstawowych. W skład pierwszego zespołu Zbigniewa Barnasia wchodziły: Krystyna Kujda , Elżbieta Rybak , Halina Binkowska , Amalia Nowak , Barbara Merchut , Genowefa Królikowska , Ewa Sołtys , Jolanta Ruszel , Anna Pytlik , Magdalena Duda , Helena Dziura , Pelagia Konieczna , Elżbieta Słowik , Anna Galus , Renata Wawrzyk , Barbara Żelaznicka . - Mimo różnicy wieku tworzyliśmy zgraną grupę, nie tylko na boisku ale także poza nim. Atmosfera jaka panowała wtedy była do pozazdroszczenia. Obracając się w różnych środowiskach w swoim życiu, nigdy nie spotkałam się z taką więzią między ludźmi - wspomina Pelagia Barnaś, dotykając chyba istoty fenomenu piłki ręcznej w Pałacu Młodzieży. - Tworzyliśmy jedną wielką rodzinę. Widywałyśmy się nie tylko na boisku, ale także w szkole i poza nią.
Pierwsze efekty pracy Zbigniewa Barnasia przyszły jeszcze szybciej niż w przypadku chłopców. Już po roku jego pracy drużyna juniorek zdołała wywalczyć mistrzostwo okręgu krakowskiego oraz prawo do walki o Mistrzostwo Polski. Półfinały mistrzostw odbyły się w Jędrzejowie. Tarnowski zespół uzyskał awans do finału. Turniej finałowy odbył się w Tarnowie w czerwcu 1969. Gospodynie zdobyły pierwsze mistrzostwo Polski. Kolejnym trofeum było Mistrzostwo Polski Szkolnego Związku Sportowego. W nagrodę za ten tytuł uczennice Technikum Ekonomicznego wyjechały do NRD na Europejskie Igrzyska Szkół Średnich. Tarnowianki w pięciu meczach straciły tylko cztery bramki, trzy razy wygrywając do zera. Zdobyły 65 goli. W tym samym roku drużyna dziewcząt wywalczyła awans do II ligi.
W sezonie 1972/1973 zespól z Tarnowa zdobył pierwsze miejsce w II lidze i tym samym awansował do I ligi państwowej. Skład drużyny, która wywalczyła awans: Maria Szczęch , Elżbieta Bartula , Zdzisława Królikowska , Urszula Noszczyńska , Jolanta Kasperek , Barbara Stec , Wanda Kułaga , Jolanta Bernacka , Jolanta Rempała , Marta Węgrzyn , Halina Laska , Barbara Kopeć , Maria Gajda , Maria Mazur , Amalia Nowak , Magdalena Duda .
To już nie był sukces na skalę kraju. Po raz pierwszy zdarzyło się w Europie, że szkolna drużyna wywalczyła awans do I ligi. Po tych sukcesach do młodzieżowej kadry Polski powołanych zostało pięć zawodniczek z MKS MDK: Marta Węgrzyn , Maria Szczęch , Elżbieta Bartula , Zdzisława Królikowska i Urszula Noszczyńska .
W kolejnych latach juniorki MKS miały praktycznie monopol na medale w Mistrzostwach Polski Juniorek, a o rosnącej popularności piłki ręcznej w Tarnowie świadczyły miejsca w plebiscytach na najlepszych sportowców. W 1976 roku w gronie 10 najlepszych sportowców Tarnowa ogłoszonym przez "Tarnowskie Azoty" w pierwszej szóstce znalazło się troje przedstawicieli piłki ręcznej - Wacław Smagacz , Wanda Kułaga i Lucyna Galus . Najlepszymi trenerami zostali uznani Stanisław Majorek i Andrzej Kiełbusiewicz . W plebiscycie "Gazety Południowej" na czwartym miejscu uplasował się Wacław Smagacz, na piątym Wanda Kułaga, szósta była Lucyna Galus. W trójce najlepszych trenerów znaleźli się Zbigniew Barnaś i Stanisław Majorek.
W roku 1976 piłkarki ręczne ponownie awansowały do ekstraklasy. W nagrodę, jak napisano w "Dzienniku Polskim" z 21 września 1976 roku, zawodniczki wyjechały na tydzień do Francji, na turniej w Lyonie.
1 lutego 1978 roku zespół seniorek Pałacu Młodzieży wraz z trenerem Zbigniewem Barnasiem został przekazany do ZKS Unii Tarnów. W wywiadach opiekun zawodniczek z Tarnowa pytany o walkę o ligowy byt mówił, iż "ze względu na młody wiek, dziewczęta skłonne są do załamań psychicznych" .
Młodsze szczypiornistki Pałacu Młodzieży również zostały przemianowane na Unię Tarnów. Wywalczyły one awans do finałów Mistrzostw Polski, które rozegrano w Gdańsku. W finale spotkały się z zespołem gospodarzy, Startem Gdańsk i po bardzo zaciętym spotkaniu pokonały je 12-9. Był to piąty tytuł Mistrza Polski juniorek w kolekcji trenera Barnasia. Pod koniec lat siedemdziesiątych kwestią czasu wydawało się, że Zbigniew Barnaś poprowadzi swoje podopieczne do medalu w rozgrywkach I ligi. Tymczasem w roku 1982 zespół spadł do II ligi, kończąc rozgrywki na przedostatnim miejscu, wyprzedzając jedynie Otmęt Krapkowice. Słabsze wyniki, podobnie jak w przypadku mężczyzn, spowodowane były odejściami czołowych zawodniczek do innych klubów. W 1983 roku Zbigniew Barnaś zdecydował się powrócić do Pałacu Młodzieży.
Kiedy mówimy o osiągnięciach piłkarek i piłkarzy ręcznych Pałacu Młodzieży nie sposób pominąć jednego jeszcze elementu tych sukcesów. W roku 1959 otwarto Szkołę Podstawową Nr.15 im. Gen. Józefa Bema. Kilka lat później zbudowano przy niej boisko asfaltowe, pierwsze tego typu w mieście. Gdy piłka ręczna stała się w Tarnowie wiodącą dyscypliną sportu, w roku 1969 powstała w szkole nr 15 pierwsza klasa sportowa o profilu piłki ręcznej. Po pięciu latach pracy w klasach sportowych na koncie uczniów "15" były trzy tytuły Mistrza Polski szkół podstawowych, zarówno w konkurencji chłopców jak i dziewcząt, jedno wicemistrzostwo i jedno trzecie miejsce.
Szkoła przez wiele lat była zapleczem klubu. Nie sposób wymienić wszystkich uczniów i wszystkich ich sukcesów. Największym było uzyskanie w roku 1974 tytułu "Najbardziej Usportowionej Szkoły w Polsce". Był to efekt zdobycia przez dziewczęta trenowane przez Zbigniewa Barnasia tytułu Wicemistrza Polski oraz zdobycia tytułu Mistrza Polski Młodzików przez reprezentację chłopców, podopiecznych Ryszarda Dalka. Obecny wówczas w Tarnowie Minister Oświaty Jerzy Kuberski obiecał szkole wybudowanie hali sportowej. Obietnica ta spełniona została już po 30 latach, i to wcale nie za sprawą rządu.
I jeszcze jedno krótkie wspomnienie - w ciągu minionych 50 lat rozgrywano w Tarnowie wiele meczy i turniejów rangi ogólnopolskiej i międzynarodowej. Warto przywołać jedną - w 1977 roku odbyły się VII Akademickie Mistrzostwa Świata. Trenerem polskiej reprezentacji był Stanisława Majorek, a w jej składzie znalazł się tarnowski zawodnik - Waldemar Lach .
W grupie osób, które w ciągu minionych lat w największym stopniu wpłynęły na losy sekcji piłki ręcznej Pałacu Młodzieży wymieniać należy trenerów: Stanisława Majorka, Zbigniewa Barnasia, Stanisława Kubalę, Zygmunta Świątka i Ryszarda Skutnika. Dużo trudniej wskazać najlepsze zawodniczki i zawodników. Wśród tych ostatnich niekwestionowaną pozycję mają Franciszek Gąsior i Andrzej Kobis , uczestnicy Igrzysk Olimpijskich w Monachium i Moskwie. W reprezentacji Polski seniorów grali ponadto Ryszard Skutnik, Jerzy Gackowski , Józef Wanio , Wacław Smagacz, Roman Moneta , Janusz Malisz , Marek Zygnar , Ryszard Masłoń , Filip Kliszczyk , Michał Kubisztal i Wojciech Zydroń .
Najwięcej występów w reprezentacji seniorek ma na koncie Lucyna Galus - Grubba, Ponadto w gronie reprezentantek Polski seniorek znalazły się Barbara Kamińska , Magdalena Młot , Marta Węgrzyn , Amalia Nowak i Joanna Kozyra .
Dzieje piłki ręcznej w Pałacu Młodzieży to nie jest historia na krótką opowieść. W zmieniającej się rzeczywistości jedna rzecz pozostała jednak niezmienna. Klub od lat pracuje z młodzieżą, był i jest nierozerwalnie związany z Pałacem Młodzieży, a w ciągu 50 lat kilkadziesiąt byłych zawodniczek i zawodników zdobyło kwalifikacje nauczycielskie i trenerskie.
To, co zdarzyło się w ciągu kilkudziesięciu lat w Tarnowie stało się m.in. tematem kilku prac licencjackich i magisterskich. Niektóre z nich wykorzystane zostały w tym tekście. Autorom - Annie Różyckiej , Łukaszowi Kantorowi i Łukaszowi Szostakowi dziękuję.
