Dzisiejsze Pilzno to niewielkie miasto leżące tuż przy zachodniej granicy województwa podkarpackiego, przy międzynarodowej trasie wschód - zachód. Należy jednak pamiętać, że to jedno z najstarszych miasta w regionie, przez kilkaset lat siedziba powiatu, a w początkach okresu zaborów również siedziba cyrkułu, obejmującego 10 powiatów. Status miasta powiatowego Pilzno utraciło dopiero w roku 1934. W latach 1975 - 1998 miasto znajdowało się w granicach województwa tarnowskiego.
Po raz pierwszy Pilzno jako osada należąca do uposażenia klasztoru benedyktynów w podkrakowskim Tyńcu wymienione zostało w dokumencie z 1124 roku kardynała Idziego , legata papieża Kaliksta II . Prawdopodobnie jedenastowieczna osada znajdowała się w widłach rzeczki Dulczy i potoku Dolczówka. Tam też znajdował się najstarszy, zbudowany przez benedyktynów kościół. Etymologia nazwy "Pilzno" nie jest jasna, może się odnosić zarówno do nazw terenowych z języków słowiańskich, oznaczających moczary, bagna, teren podmokły, może także mieć związek z niemiecką akcją kolonizacyjną miasta w XIII wieku.
Wieś miała wszelkie dane po temu, by szybko się rozwijać, leżąc przy szlaku handlowym "ruskim" - z Krakowa na Ruś Czerwoną i "węgierskim" - od Wisły, wzdłuż Wisłoki na Węgry. Miejscowość rzeczywiście rozwijała się szybko, jej mieszkańcy zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, a już w XIV wieku Pilzno formalnie stało się miastem. Przywilej lokacyjny dla Dobiesława herbu Gozdawa wydał król Kazimierz Wielki 3 października 1354 roku. Powstanie miasta wiązało się z realizowaną przez króla po zajęciu Rusi Halickiej i Podola akcją osiedleńczą. Król odebrał wieś benedyktynom, włączył do dóbr monarszych i lokował miasto na prawie magdeburskim. Centrum Pilzna, wzorem innych miast lokowanych na prawie niemieckim, stanowił kwadratowy rynek, na którym odbywały się targi i z którego wyprowadzono osiem ulic. Pozostały teren podzielono na kilkadziesiąt działek budowlanych. Obok rynku zaplanowano miejsce na kościół parafialny, budynki kościelne i cmentarz. W nowo powstającym mieście zamieszkali zarówno mieszkańcy istniejącej poprzednio wsi, jak i przybysze - kupcy i rzemieślnicy przyciągnięci m.in. dwudziestoletnim okresem zwolnienia od podatków. Zabudowa miasta w pierwszym okresie była oczywiście drewniana, stąd pierwszy wielki pożar zniszczył miasto już kilkadziesiąt lat po jego utworzeniu. Klęski typu pożary, powodzie, najazdy obcych wojsk, czy epidemie były częstym elementem historii średniowiecznych miast. Po pożarze wzniesiono prawdopodobnie pierwszy murowany kościół, w mieście postawiono również ratusz - siedzibę władz. W 1403 roku Władysław Jagiełło sprowadził z Krakowa do Pilzna augustianów, osadzając ich w ufundowanym przez siebie klasztorze. Mimo zniszczenia kolejnymi pożarami i najazdem wojsk węgierskich w roku 1474 miasto nadal szybko się rozwijało. Jeszcze w XIV wieku liczyło około pięciuset mieszkańców, stało się również siedzibą sądu powiatowego, a nieco później także starostwa. W roku 1465 Pilzno zostało stolicą powiatu administracyjno - skarbowego, w granicach którego znajdowały się m.in.: Sędziszów, Dębica, Mielec, Dąbrowa Tarnowska, Tuchów i Tarnów. W XV wieku mieszkali tu liczni kupcy i rzemieślnicy - m.in.: piekarze, szewcy, rzeźnicy, krawcy, sukiennicy, kowale, ślusarze, kołodzieje, cieśle, garncarze, płatnerze a nawet złotnicy. W roku 1487 rozpoczęto w mieście budowę wodociągu, a po jej zakończeniu budowę umocnień, murów i bram miejskich. Ta trwała jednak stosunkowo długo, a właściwie nigdy jej nie dokończono. Wzniesione już, głównie staraniem hetmana Jana Tarnowskiego , wały obronne zlikwidowane zostały prawie w całości w XVII wieku.
Około połowy XVI wieku Pilzno wkroczyło w drugi w swojej historii okres szybkiego rozwoju. Wpływ na to miały przede wszystkim przywileje królewskie Zygmunta Augusta , Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy . Wzniesiono nowy, murowany budynek ratusza, przybywało w Pilźnie domów i mieszkańców. W 1556 roku znajdowało się w mieście 166 domów, od których odprowadzane były podatki do kasy państwowej, a w roku 1629 było ich już 204. Pilzno liczyło w tamtym okresie przeszło ośmiuset mieszkańców. Dobry czas dla miasta dobiegł końca w połowie XVII wieku. Wojny, które praktycznie permanentnie toczono na ziemiach Rzeczypospolitej przyczyniły się do upadku handlu. Samo miasto zniszczone, rozgrabione, a wreszcie spalone zostało podczas najazdu sprzymierzonego ze Szwedami księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego w roku 1657. Z ponad dwustu dwudziestu domów pozostało zaledwie niewiele ponad trzydzieści, ocalał również kościół świętego Jana Chrzciciela. Zniszczenie miasta było na tyle duże, że jeszcze za panowania Jana III Sobieskiego Pilzno zwolnione było z płacenia podatków oraz danin na wojsko.
Również w XVIII wieku nawiedzały Pilzno kolejne powodzie i epidemie, a także, w okresie wojny północnej, nękały mieszkańców przemarsze wojsk saskich, rosyjskich i polskich. W efekcie w połowie XVIII wieku miasto liczyło zaledwie osiemdziesiąt sześć domów i około czterystu mieszkańców, tuż przed pierwszym rozbiorem dokonano jeszcze przebudowy kościoła parafialnego i remontu ratusza. W sierpniu 1772 wkroczyły do Pilzna wojska austriackie, a miasto znalazło się w granicach Królestwa Galicji i Lodomerii. W pierwszych latach zaborów Pilzno pozostawało ośrodkiem powiatu i starostwa, działała Rada Miejska i sąd. W roku 1773 miasto stało się ośrodkiem jednego z sześciu cyrkułów, w skład którego weszło dziesięć dystryktów, będących odpowiednikami dzisiejszych powiatów. W tej roli Pilzno pozostawało przez dwa lata, tracąc swą pozycję na rzecz Tarnowa, pozostało jednak nadal miastem powiatowym. XIX wiek to okres rozwoju Pilzna, które w roku 1814 miało 1226 mieszkańców, w 1850 roku - 1500, a na początku XX wieku już przeszło dwa tysiące. Niekorzystne dla dalszego rozwoju miasta okazało się ominięcie go przez linię kolejową Wiedeń - Kraków - Lwów, nadal jednak znajdowało się przy "trakcie cesarskim" z Krakowa do Lwowa, dzięki czemu mogły prosperować warsztaty, sklepy i zajazdy. W roku 1908 w liczącym ponad 2600 mieszkańców Pilźnie działało 69 warsztatów rzemieślniczych, 85 sklepów i hurtowni oraz kilka zajazdów - hoteli. Na początku XX wieku zbudowano w mieście reprezentacyjna siedzibę miejscowego "Sokoła".
Po odzyskaniu niepodległości nadzieje mieszkańców na dalszy rozwój miasta nie spełniły się, po kilkuset latach Pilzno, w wyniku reformy 1934 roku przestało być miastem powiatowym, tracąc swój status na rzecz Dębicy. W okresie II wojny Pilzno straciło prawie jedną trzecią mieszkańców, w tym przede wszystkim licząca kilkaset osób społeczność żydowską. W latach 1975 - 1998 Pilzno znajdowało się w granicach województwa tarnowskiego, od roku 1999 leży w województwie podkarpackim. Najważniejszą dla miasta w ostatnim okresie inwestycją jest obwodnica miasta. Obecnie Pilzno jest siedzibą gminy, którą tworzy oprócz miasta 17 wsi - Bielowy, Dobrków, Gębiczyna, Goręczyna, Jaworze Dolne, Jaworze Górne, Lipiny, Łęki Dolne, Łęki Górne, Machowa, Mokrzec, Parkosz, Podlesie, Połomia, Słotowa, Strzegocice i Zwiernik.
