„Kto nie wołał legjonisto”?

Dzień imienin marszałka Józefa Piłsudskiego był dla uczniów przedwojennej szkoły dniem wyjątkowym. Poświadczenie tego faktu znaleźć można np. w Kronice Szkolnej Szkoły 4 klas[owej] w Przyborowie założonej około roku 1890. Zapiski z kolejnych lat przypominają o marcowych i listopadowych obchodach świąt związanych z osobą Piłsudskiego, w kronice znalazł się również opis żałoby narodowej po śmierci Marszałka.

Szacunek i cześć oddawane oficjalnie osobie Józefa Piłsudskiego w okresie II Rzeczpospolitej w świetle Kroniki Szkolnej Szkoły 4 klas[owej] w Przyborowie zasługują na głębszą refleksję i opis. Ówczesne szkoły realizujące cele wychowania patriotycznego, dopingowane przez kuratora(1) i wizytatorów szkolnych, w ramach swoich możliwości uroczyście świętowały dzień Imienin Marszałka (19 marca), Święto Niepodległości (11 listopada), a także kolejne rocznice Jego śmierci. Miejsce szczególne zajmuje 12 maja 1935 roku - dzień śmierci Józefa Piłsudskiego(2). Pierwszy zapis w Kronice przyborowskiej szkoły związany z Marszałkiem pochodzi z 19 marca 1928 roku, ostatni z 12 maja 1939. Politycy będący u steru władzy po zamachu majowym 1926 roku wywierali presję na urzędników i nauczycieli celem oddawania hołdów Piłsudskiemu – tak za życia jak i po śmierci. Kronika rejestruje kolejne daty i fakty. Proces ten rozszerzał się, gdyż dzień imienin prezydenta(3) – od 1933 roku – związany był z uroczystym świętowaniem w szkołach. Dyrektorzy szkół i nauczyciele realizować musieli te zamierzenia – część zapewne ze szczerym zaangażowaniem. W czasach współczesnych któż by organizował uroczyste obchody dnia imienin prezydenta w szkołach. Żyjemy wszak w demokratycznym państwie. Świadectwo Kroniki Szkolnej wzbogaca naszą pamięć o nieodległej przeszłości.

Fragmenty Kroniki...(pisownia w oryginale):
19 marca 1928
Poranek ku uczczeniu Marsz.[ałka] J. Piłsudskiego.

11 listopada 1929
Obchód ku czci powstania Niepodległej Polski.

19 marca 1930
Urządzono obchód ku czci Marszałka J. Piłsudskiego. Zakończono kurs dokształcający ze starszą młodzieżą.

11 listopada [1930 r.]
Uroczysty obchód ku uczczeniu XII letniej rocznicy odrodzenia niepodległej Polski i X lecia odparcia najazdu Rosji Sowieckiej przez Marszałka Józefa Piłsudskiego z następującym programem:
Nabożeństwo w Szczepanowie z kazaniem okolicznościowym, pochód na rynek – gdzie odbyły się popisy Dzieci szkolnych w rodzaju Akademji – wieczór odbyło się w szkole przedstawienie, odegrano okolicznościową sztukę w 3 aktach pt. „Porucznik I Brygady”. Sztukę odegrało koło tutejszej młodzieży.

19 marca [1931 r.]
Nabożeństwo w Szczepanowie po którem odbyła się w szkole uroczysta akademia z następującym programem: Przemówienie (S. Ichniarska p.o.k) o Marszałku Józefie Piłsudskim i jego dzieciństwie, młodości i o roli jaką zajął w odbudowie państwa naszego, o jego znaczeniu w państwie.
1) Chór 3 głosowy dzieci szkolnych (wieniec pieśni o Piłsudskim) i deklamacja pt. „Wódz”,
2) J. Piłsudski
W uroczystości wziął udział tutejszy „Związek strzelców” który odśpiewał marsz na 3 głosy pt. „Kto nie wołał legjonisto” i zadeklamowano wiersz pt. „Naczelnikowi w hołdzie” i 2 „Naczelnikowi” (...)

19 marca [1932]
W dniu 19 marca uczczono Imieniny Marszałka Polski porankiem, w którym oprócz dziatwy szk. [olnej] wzięła udział młodzież Z.S.(4) i K.M.L.(5)

Obchód Święta Niepodległości
Z okazji 14 rocznicy odzyskania Niepodległości nasza szkoła urządziła poranek, w którym wzięła udział tutejsza straż poż. [arna]. Zw[iązek] Strze [lecki] i Koło Młodzieży. Po poranku dzieci szkolne złożyły wieńce na grobach poległych w wojnie światowej.

15 VIII 1933
Z funduszu Rady Szk [oły] miejs [owej]zakupiono do szkoły 1 portret oprawiony Pana Marszałka Piłsudskiego, oraz oprawiono 2 stare portrety Pana Marszałka Piłsudskiego(...)

11 listopad, 15-a rocznica Święta Niepodl [- egłości] [1934]
W roku bieżącym obchodziliśmy 15-letnią rocznicę Święta Niepodległości. Z tej okazji w dniu 12 listopada, w niedzielę dzieci szkolne urządziły uroczystą akademię. Program składał się z obrazków scenicznych, deklamacji i śpiewu. Dochód z przedstawienia, nalepek na okna, znaczków i kwiatków (…) przeznaczono na cel Tow. B. Sz. Pow.(6)

Imieniny Pana Marszałka [1934]
W dniu 18 marca z okazji Imienin Pana Marszałka Piłsudskiego młodzież szkolna urządziła uroczystą akademię w której prócz młodzieży starszej wzięli [udział] i rodzice. Dochód z przedstawienia przesłany został na cel T-wa P. B. S. P.

[1935]
Z funduszu Rada Szkoły miejscowej zakupiła do szkoły duży obraz „Cud nad Wisłą” oprawiony w ramę.

Szkoła i wieś w dniu żałoby narodowej
Okrutna wiadomość o śmierci Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego spadła na młodzież niespodziewanie. Chłopcy i dziewczęta idące do szkoły dowiedziały się o wielkiej żałobie, jaka okryła całą Polskę. Lekcje tego dnia nie rozpoczynały się jak zawsze. Każde z nauczycielstwa zbiera swoją gromadę dzieci w sali szkolnej i w słowach nabrzmiałych boleścią komunikuje żałosną wieść: Józef Piłsudski nie żyje. Pierwszy dzień żałoby narodowej upłynął w szoku, w nastroju powagi i skupienia. Umilkły głośne rozmowy, nawet zwykłe zabawy podczas przerw zostały zaniechane. Cisza zapanowała w salach szkolnych. Na budynku szkolnym wywieszono flagę państwową okrytą krepą. Sama młodzież ozdobiła kwiatami i osłoniła kirem portrety zmarłego. W drugim dniu odbyło się nabożeństwo żałobne w kościele parafialnym. Po nabożeństwie dziatwa szkolna zebrana w szkole w uroczystym skupieniu wysłuchała krótkiego przemówienia, poprzedzonego odczytanie orędzia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i odezwą Pan Ministra W.R. i O.P.(7) Celem zobaczenia zwłok Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, złożonych w krypcie św. Leonarda(8), 2 czerwca urządzona była wycieczka szkolna do Krakowa, w której wzięły udział dzieci oddzi[ałów] V i VI –go[klas] z Nauczycielstwem(…)

12III[1936]
W pierwszą rocznicę zgonu Wodza Narodu Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego dziatwa szkolna zwolniona była od nauki była na nabożeństwie żałobnem w kościele parafialnym(9). W nabożeństwie wzięła udział także miejscowa Ochotnicza Straż Pożarna ze sztandarem.

12V[1937]
W drugą rocznicę śmierci pierwszego Marszałka Polski dziatwa szkolna była na nabożeństwie w tut[ejszym] kościele parafialnym, po nabożeństwie urządzony był poranek przez dzieci szkolne.

[1938]
Z dochodu sklepiku szkolnego zakupiono do szkoły 1 portret Pierwszego Marszałka Polski (…) 12 maja w trzecią rocznicę śmierci Marszałka Polski w kościele tutejszym odbyło się żałobne nabożeństwo w którym wzięła udział młodzież szkolna. Po nabożeństwie odbył się w szkole poranek.

[1939]
12 maja w czwartą rocznicę śmierci Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego dziatwa szkolna wzięła udział w nabożeństwie żałobnym, potem odbył się w szkole poranek na którym odczytane zostały wyjątki z mów i rozkazów Pierwszego Marszałka Polski

Lucjan Kołodziejski

Przypisy:
1.Dziennik Urzędowy Kuratoryum Okręgu Szkolnego Krakowskiego nr. 2 z 1930r „Do dyrekcji państwowych i prywatnych w sprawie obchodu dnia Imienin Marszałka Józefa Piłsudskiego. W dniu 19 marca b. r. odbędą się w całej Polsce uroczyste obchody ku czci Marszałka Piłsudskiego, Budowniczego Polski, urządzone przez Komitety Obywatelskie i szkoły :W Krakowie obchód młodzieży szkolnej będzie polegać na urządzeniu
1.Nabożeństwo szkolne w dniu 19 b. m.
2Uroczystego poranku(...)
Szkoły ustalą program takiego uroczystego poranku uwzględniając w nim przemówienie dyrektora lub jednego z nauczycieli na temat „Rola Marszałka Piłsudskiego w odbudowie państwa polskiego” Dzień 19 marca b. r. jest wolny od nauki szkolnej(…)
2. „Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski zmarł dnia 12 maja o godz20 min.45 w pałacu Belwederskim w Warszawie(…)
Ilustrowany Kurier Codzienny, nr 132, 14 maja 1935
3.Ignacy Mościcki, Prezydent II Rzeczypospolitej1926-1939r.
4.Związek Strzelecki
5. Koło Młodzieży Ludowej
6.Właściwie :Towarzystwo Popierania Budowy Szkół Powszechnych
7.Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego odpowiednik dzisiejszego MEN.
8.23czerwca1937r metropolita Sapieha polecił przeniesienie trumny ze zwłokami Piłsudskiego z krypty św. Leonarda do krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów.
9.Przyborów do 1988 roku należał do parafii w Szczepanowie.