8 czerwca 1616 roku Zygmunt III Waza wyraził zgodę na założenie przez Stanisława Lubomirskiego Nowego Wiśnicza. Historia miejscowości jest jednak o wiele dłuższa. Tu znajdowała się siedziba potężnego w XVI wieku rodu Kmitów, tu przyjeżdżali Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna. Później miastem władali właśnie Lubomirscy, a ich herb - Szreniawa, do dziś jest herbem miasta. W 1994 roku Nowy Wiśnicz odzyskał prawa miejskie po 60 latach przerwy.
Kilka kilometrów na południe od Bochni, przy drodze Bochnia - Limanowa, na historycznym trakcie z Krakowa na Węgry leży Nowy Wiśnicz, miasto, które najwspanialszy okres swojej historii przeżywało. zanim formalnie uzyskało prawa miejskie. Wiąże się ten nietypowy fakt z obecnością w tym miejscu siedziby potężnego w okresie panowania ostatnich Jagiellonów magnackiego rodu Kmitów. Pierwsze wzmianki na temat tego rodu pochodzą z pierwszej połowy wieku XIV, to właśnie Kmitowie wznieśli w Nowym Wiśniczu pierwszy, gotycki zamek, a Piotr Kmita , najbardziej znany przedstawiciel rodu, wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny oraz starosta krakowski, przemyski, spiski i kolski gościł tutaj m.in. Barbarę Radziwiłłównę i króla Zygmunta Augusta w sierpniu 1550 roku.
Pierwsza informacja na temat wsi pochodzi z XIII wieku ze spisu posiadłości klasztoru w Staniątkach. Własnością Kmitów wieś stała się prawdopodobnie w XIV wieku. Położona przy szlaku na Węgry miejscowość miała wszelkie dane po temu, by szybko się rozwijać. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem i drobnym handlem. Po śmierci Piotra Kmity w roku 1553 majątek przypadł dzieciom jego siostry, a w roku 1590 Stanisław Barzy , siostrzeniec Piotra Kmity sprzedał Wiśnicz Sebastianowi Lubomirskiemu , kasztelanowi wojnickiemu.
To właśnie syn Sebastiana - Stanisław Lubomirski , starosta sandomierski, spiski i dobczycki był kreatorem miejskiej historii Nowego Wiśnicza. Stanisław w miejscu dawnego zamku Kmitów zbudował nowy zamek w stylu renesansowym, on też w roku 1616 zwrócił się do króla Zygmunta III Wazy o wyrażenie zgody na założenie miasta, co stało się formalnie 8 czerwca 1616 roku. Dla lepszego rozwoju handlu w tym mieście król zwolnił wiśnickich kupców od od płacenia ceł na na obszarze całej Korony. W tym samym okresie powstał także kościół parafialny, "Zakład Ubogich", a także, w latach trzydziestych XVII wieku, jako votum po zwycięskiej bitwie pod Chocimiem, klasztor karmelitów, w którym z czasem znalazły się groby członków rodziny Lubomirskich. Herb rodziny Lubomirskich - "Szreniawa" został również i pozostaje do dzisiaj herbem Nowego Wiśnicza. Na początku XVII wieku w Wiśniczu pojawili się mieszkańcy narodowości żydowskiej, którzy zbudowali własną świątynię i szkołę. Okres świetności miasta minął wraz ze śmiercią jego założyciela w połowie XVII wieku.
Zamek Lubomirskich zajęli bez walki Szwedzi w czasie "Potopu" w połowie XVII wieku. Budowla została częściowo zniszczona i ograbiona. Szwedzi wywieźli przede wszystkim sporą ilość broni, ale również kosztowności i dzieła sztuki. W początkach XVIII wieku zamek w wyniku koligacji małżeńskich stał się na krótko własnością Sanguszków, ale Lubomirscy odkupili go w latach trzydziestych XVIII wieku. W okresie konfederacji barskiej zamek został z kolei zajęty przez Rosjan. Również częściowo go zniszczono, ale jeszcze do roku 1780 mieszkali tu Lubomirscy, a później rezydował hrabia Alfred Potocki . W połowie XIX wieku, po wielkim pożarze w 1831 roku zamek został ostatecznie opuszczony, jeszcze wcześniej, w wieku XVIII, po rozbiorze Polski, gdy Wiśnicz znalazł w granicach monarchii austriackiej, decyzją cesarza Józefa II zlikwidowano klasztor karmelitów, a w budynku poklasztornym znalazł swoją siedzibę sąd i więzienie.
Drugi wielki pożar zniszczył miasto, a raczej jego drewnianą zabudowę w lipcu 1863 roku.
W roku 1824 w Nowym Wiśniczu urodził się Juliusz Kossak , którego ojciec był sędzią wiśnickiego sądu. Wielki malarz zmarł w roku 1899, a w rodzinnym mieście uczczono go pomnikiem autorstwa Czesława Dźwigaja , również pochodzącego z Nowego Wiśnicza, odsłoniętym w sierpniu 2002 roku.
W roku 1934 Nowy Wiśnicz stracił prawa miejskie w wyniku reformy administracyjnej. Odzyskał je w roku 1994, jako jedno z pierwszych miast w regionie. Wcześniej, w okresie II wojny wymordowanych zostało blisko 75 % mieszkańców Nowego Wiśnicza, w tym prawie wszyscy Żydzi. Zniszczono również sporą liczbę domów i budynków. Po zakończeniu wojny, w roku 1947, otwarto w Nowym Wiśniczu istniejące do dzisiaj Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych. W latach 1975 - 1998 miejscowość znajdowała się w granicach województwa tarnowskiego, od 1999 roku wchodzi w skład powiatu bocheńskiego jako siedziba gminy miejsko - wiejskiej.
Obecnie zamek w Nowym Wiśniczu powrócił do rodu Lubomirskich, a w budynku, w którym niegdyś mieścił się "Zakład Ubogich" zlokalizowano Muzeum Ziemi Wiśnickiej, otwarte po gruntownym remoncie budynku w roku 2002. Muzeum posiada kolekcję dzieł wiśnickich malarzy: Stanisława Klimowskiego , ks. Stanisława Nowaka , ludowego malarza Mariana Rojka. Jedna z sal w całości poświęcona jest twórczości malarskiej Jana Stasiniewicza , w dwóch salach prezentowane są projekty pomników profesora Czesława Dźwigaja, realizowanych w różnych miastach Polski oraz innych miejscach świata. Profesor Dźwigaj przedstawia również w muzeum swój bogaty dorobek medalierski, rzeźby o tematyce innej niż religijna, projekty ołtarzy, witraży oraz szkice i rysunki. W 2006 roku do muzeum trafiły rysunki i szkice Nikifora. W części budynku gromadzone są regionalne pamiątki z okresu II wojny światowej, medale, książki i stare dokumenty. Można zobaczyć fotografie miasta z początku wieku, oryginalne kajdany z wiśnickiego więzienia. Jednym z cenniejszych eksponatów jest odnalezione w 2006 roku XVII - wieczne działo armatnie, będące niegdyś własnością Stanisława Lubomirskiego.
