Tajemnice ciśnienia

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi - wskazówki dla osób mierzących ciśnienie w domu.

Tajemnice ciśnienia

Pomiar ciśnienia jest badaniem znanym już od ponad 100 lat. Pierwszy aparat do pomiaru ciśnienia skonstruował włoski medyk Riva-Roci i mimo upływu lat, aparat rtęciowy do dziś jest używany. Rozwój techniki spowodował jednak, że zaczęto poszukiwać tak samo dokładnych, ale prostszych i wygodniejszych metod pomiaru ciśnienia. Te cechy prawdopodobnie zadecydowały o dużej popularności elektronicznych aparatów do pomiaru ciśnienia.

Niezależnie od rodzaju aparatu do pomiaru ciśnienia jaki posiadamy należy pamiętać o przestrzeganiu pewnych ważnych zasad, tak, aby wynik badania dobrze określał poziom ciśnienia tętniczego krwi w spoczynku i stanowił wiarygodne źródło informacji dla lekarza. Zacznijmy od zdefiniowania czym jest ciśnienie i jakie istnieją sposoby pomiaru?

Co to jest ciśnienie tętnicze?

Ciśnienie tętnicze krwi jest to siła z jaką serce wyrzuca krew do dużych tętnic. Ciśnienie wyrażamy w milimetrach słupa rtęci (mmHg) choć zdarza się, że także w kiloPascalach (kPa). Zmierzone wartości ciśnienia określamy jako:

ciśnienie skurczowe - czyli ciśnienie, jakie panuje w dużych naczyniach podczas skurczu serca

ciśnienie rozkurczowe - ciśnienie, jakie panuje w naczyniu w fazie rozkurczu serca

Dobrze jeśli ciśnienie nie przekracza wartości 130/80mmHg. Jeżeli ciśnienie przewyższa wartość 140/90mmHg i utrzymuje się przez dłuższy świadczy o nieuregulowanym nadciśnieniu.

W jaki sposób można mierzyć ciśnienie?

Tradycyjnie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi możemy dokonywać za pomocą:

- osłuchiwania tonów, mierząc ciśnienie aparatem rtęciowym lub zegarowym, przy użyciu słuchawek lekarskich. Tony odzwierciedlają uderzenia fali krwi o ścianę naczynia krwionośnego; pojawiają się podczas wypuszczania powietrza z mankietu. Pierwszy słyszalny ton wyznacza ciśnienie skurczowe, ostatni ton odczytujemy jako ciśnienie rozkurczowe. Metoda jest dokładna, jednak jej dokładność w dużym stopniu zależy od umiejętności badającego.

- tzw. metody oscylometrycznej - obecnie wykorzystywana w większości dostępnych aparatów elektronicznych, gdzie wartość ciśnienia zostaje oszacowana na podstawie oscylacji ciśnienia w mankiecie. Metoda dokładna, ale wrażliwa na czynniki zakłócające, np. niemiarową pracę serca.

Szczególny rodzaj pomiaru ciśnienia stanowi 24 godzinne monitorowanie ciśnienia tętniczego. Badanie, z uwagi na dość wysoki koszt, wykonuje się w przypadku obecności szczególnych wskazań. Do najważniejszych należą:

- podejrzenie nadciśnienia białego fartucha (jest to badanie decydujące o rozpoznaniu);

- kontrola skuteczności leczenia przeciwnadciśnieniowego;

- wyjaśnienie przyczyn omdleń - zwłaszcza u osób starszych, które mogą wynikać z zaburzenia funkcji układu nerwowego odpowiedzialnego za regulację przepływu krwi i ciśnienia tętniczego - często po przyjęciu pozycji pionowej;

- potrzeba oceny ciśnienia w nocy (prawidłowo ciśnienie powinno się obniżyć) - brak spadku ciśnienia w nocy, albo wyższe wartości ciśnienia w nocy niż w ciągu dnia, mogą przemawiać za obecnością dodatkowych schorzeń.

Cenną zaletą badania jest to, że wykonywane jest w naturalnym środowisku pacjenta, podczas codziennej aktywności. Należy pamiętać o odnotowaniu, np. w dzienniczku, i przekazaniu osobie wykonującej badanie: godzin pracy, wysiłku fizycznego, sytuacji stresujących, a także pory udania się na spoczynek nocny i porannego wstania z łóżka.

W jakich warunkach należy mierzyć ciśnienie?

Pamiętajmy, że zasadniczą cechą ciśnienia tętniczego jest jego zmienność. Oznacza to, że ciśnienie wykazuje chwilowe wahania - pod wpływem wysiłku, stresu, także pozytywnych emocji, np. w oczekiwaniu na spotkanie z dawno nie widzianymi znajomymi. Zatem ważne jest, aby wpływ tych czynników wyeliminować.

Naszym celem jest określenie wartości ciśnienia tętniczego, jakie panuje w naczyniach w czasie spoczynku! Stąd też, mierząc ciśnienie w tzw. ulicznych punktach pomiaru ciśnienia pamiętajmy, że wyniki mogą być obarczone dużym błędem, dlatego traktować je powinniśmy wyłącznie jako orientacyjne. Okoliczności takiego pomiaru nie służą dokładnemu określeniu spoczynkowego ciśnienia tętniczego. Przy pomiarze ciśnienia w gabinecie lekarskim, czy w szpitalu, mimo, że pomiar jest dokładny, także jest obarczony błędem. Przyczyna jest prosta do wyjaśnienia - wizyta u lekarza dla niektórych osób bywa stresująca, co wpływa oczywiście na wynik, zawyżając go. Mówimy wtedy o "reakcji białego fartucha" - czyli sytuacji, kiedy w trakcie kolejnych pomiarów ciśnienie obniża się lub "nadciśnieniu białego fartucha" - gdy każdorazowo podczas wizyty w gabinecie lekarskim dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi, a poza gabinetem, szpitalem jest prawidłowe.

Złotym środkiem wydają się być pomiary ciśnienia wykonywane przez pacjenta samodzielnie w domu. Eksperci w dziedzinie nadciśnienia docenili wartość pomiarów domowych i zgodnie zalecają pacjentom kontrolę ciśnienia w domu. Aby pomiary stanowiły wiarygodne źródło, na podstawie którego lekarz będzie podejmował dalsze decyzje dotyczące leczenia, pacjenci powinni zostać przeszkoleni w zakresie prawidłowej techniki pomiaru.

W ramach krótkiego kursu przedstawiamy zatem najważniejsze zasady, których należy przestrzegać.

O czym jeszcze należy pamiętać mierząc ciśnienie!

Pozycja - usiądź wygodnie tak aby plecy były oparte

Wybór ramienia - jeżeli na ciśnienie jest wyższe na którejś ręce (różnica powyżej 10mmHg) pomiary ciśnienia wykonuj na ramieniu wykazującym wyższe ciśnienia. W pozostałych przypadkach zazwyczaj mierzymy ciśnienie na ręce niedominującej (czyli np. u praworęcznych - na lewej). Zawsze mierz ciśnienie na tej samej ręce

Ułożenie ramienia - ręka, na której dokonujemy pomiaru powinna być ułożona tak, aby łokieć i przedramię były podparte.

Mankiet - koniecznie należy dostosować do obwodu ramienia. Bardzo szczupłe osoby, u których obwód ramienia jest mniejszy niż 26 cm powinny zastosować mniejszy mankiet o wymiarach 10x18cm. U osób z obwodem ramienia powyżej 32 cm konieczne jest założenie szerokiego mankietu, o wymiarach: 12x40cm.

Zastosowanie nieodpowiedniego mankietu może w poważny sposób zafałszować wynik pomiaru ciśnienia - nawet o kilkadziesiąt mmHg!

Mankiet powinien znajdować się na poziomie serca - pamiętaj o tym szczególnie mierząc ciśnienie przy użyciu aparatu nadgarstkowego.

Przerwy między pomiarami - kolejny pomiar należy wykonać po przynajmniej 1 minutowej przerwie.

Jak często mierzyć ciśnienie?

Zaleca się aby, w trakcie diagnozowania nadciśnienia lub oceny ciśnienia na skutek wprowadzonych zmian w leczeniu farmakologicznym, pomiary dokonywać przez kilka dni roboczych, 2 razy dziennie:

dwukrotnie rano - przed śniadaniem, przed zażyciem leków

dwukrotnie wieczorem - przed kolacją.

Dodatkowo zmierz ciśnienie, jeśli odczuwasz jakieś dolegliwości, które mogą wiązać się z nagłym wzrostem lub obniżeniem ciśnienia (szum w uszach, ból głowy, zawroty głowy, mroczki przed oczyma, dyskomfort w klatce piersiowej itp.).

Pomiary domowe będą cenną informacją na temat zachowania się ciśnienia tylko jeśli regularnie po każdym badaniu ciśnienia odnotujesz wynik pomiaru w specjalnym dzienniczku!

Wybór aparatu do samodzielnego pomiaru ciśnienia

Przede wszystkim z uwagi na prostą obsługę do samodzielnego pomiaru ciśnienia zaleca się pacjentom: aparaty elektroniczne, w pełni automatyczne, z mankietem na ramię. Dobrze, jeśli posiadają dodatkowy atest - tzw. walidację, która świadczy o tym, że aparat został przetestowany według specjalnego protokołu w warunkach klinicznych i nie odbiega pod względem dokładności pomiaru od aparatu rtęciowego. Niestety z uwagi na fakt, że stosunkowo niewiele aparatów taką walidację posiada są one droższe od pozostałych.

Zdecydowanie nie są godne polecane aparaty na palec. Spośród aparatów nadgarstkowych tylko nieliczne z nich uzyskały walidację, stąd ich stosowanie nadal budzi wątpliwości odnośnie dokładności pomiaru ciśnienia, zwłaszcza u osób starszych.

Warto także - przynajmniej raz na rok - sprawdzić swój aparat, zwłaszcza jeśli używasz aparatu zegarowego.

Dr n med. Barbara WIZNER
Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii CM UJ, Kraków