Kolejna dekada niepodległości, przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przyniósł nie tylko zmianę sytuacji Polski, ale i rewolucję na ówczesnej mapie Europy. Koniec jałtańskiego porządku wyznaczały: upadek Związku Radzieckiego, zjednoczenie Niemiec, rozpad Czechosłowacji oraz, rzecz podstawowa, upadek komunizmu w krajach Europy Środkowej. Polacy, w tym tarnowianie, mogli decydować o swoich sprawach na forum kraju, a wkrótce później i na szczeblu lokalnych samorządów. Warto jednak także przypomnieć, że symbolicznym dla wielu zakończeniem ósmej dekady była kolejna reforma administracyjna kraju, w tym również likwidacja województwa tarnowskiego.
Wiosną i latem 1988 roku w polskich zakładach i przedsiębiorstwach wybuchła kolejna fala strajków. Był to początek końca systemu komunistycznego, nie tylko w Polsce, choć jeszcze w sierpniu oddziały ZOMO weszły do kilku zakładów w Szczecinie i na Górnym Śląsku, a Jerzy Urban , ówczesny rzecznik rządu głosił publicznie, że władza nie będzie rozmawiać z opozycją pod presją strajków i protestów. Z drugiej strony Czesław Kiszczak , Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w telewizyjnym przemówieniu wezwał do rozmów, po raz pierwszy używając określenia "okrągły stół". Rozpoczęto nieoficjalne rozmowy, w których uczestniczyli Czesław Kiszczak i Józef Czyrek ze strony Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Andrzej Stelmachowski i Władysław Siła - Nowicki ze strony "Solidarności", przy pośrednictwie przedstawicieli Kościoła - biskupa Jerzego Dąbrowskiego i księdza Alojzego Orszulika . W ostatnich dniach sierpnia decyzję o rozpoczęciu rozmów podjęło plenum Komitetu Centralnego PZPR, doszło również do pierwszej rozmowy Lech Wałęsa - Czesław Kiszczak.
30 listopada 1988 roku odbyła się telewizyjna debata Lecha Wałęsy i Alfreda Miodowicza , przewodniczącego Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, a w grudniu powołany został Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ "Solidarność". Opóźnione w stosunku do pierwotnego planu obrady "okrągłego stołu" rozpoczęły się ostatecznie 6 lutego 1989 roku. W trakcie obrad trwających do 5 kwietnia ustalono m.in. nową ordynację wyborczą, zdecydowano o utworzeniu Senatu i stanowiska prezydenta państwa. Ustalono, że wybory odbędą się 4 czerwca 1989 roku, 65% miejsc w Sejmie przypaść miało posłom PZPR, ZSL, SD i stronnictw prorządowych, a o pozostałe 35% ubiegać się mogli kandydaci bezpartyjni. Całkowicie wolne miały być wybory do Senatu. 17 kwietnia 1989 Sąd Najwyższy ponownie zarejestrował Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność".
Frekwencja w pierwszej turze wyborów, w dniu 4 czerwca wyniosła około 62% i była najwyższa w porównaniu ze wszystkimi późniejszymi wyborami parlamentarnymi i samorządowymi. Na 161 możliwych mandatów poselskich "Solidarność" zdobyła w pierwszej turze 160 miejsc, a na 100 miejsc w Senacie dotychczasowa opozycja zdobyła w pierwszej turze 92 mandaty. 18 czerwca odbyła się druga tura wyborów. O mandaty walczyli praktycznie wyłącznie kandydaci strony rządowej. Frekwencja wyniosła zaledwie około 25%.
Kilkanaście miesięcy później, w listopadzie 1990 roku po raz kolejny odwiedził Tarnów Lech Wałęsa, tym razem jako kandydat na Prezydenta RP. Również jego następca - Aleksander Kwaśniewski gościł później w Tarnowie. 16 kwietnia 1998 roku spotkał się w Tarnowie z prezydentem Węgier Arpadem Gönczem z okazji 150-lecia Wiosny Ludów. Prezydenci zwiedzili wystawy w ratuszu oraz złożyli kwiaty pod mauzoleum generała Józefa Bema .
Odradzał się również po dziesięcioleciach niebytu lokalny samorząd. W kwietniu 1990 roku pełnomocnikiem rządu do spraw samorządu terytorialnego został w województwie tarnowskim inż. Wiesław Klisiewicz , członek "Solidarności", były prezes Klubu Inteligencji Katolickiej. Po wyborach samorządowych, licząca 45 osób Rada Miejska, zdominowana przez Komitet Obywatelski, wybrała prezydentem Tarnowa Mieczysława Bienia . W kolejnej kadencji następcą Mieczysława Bienia został - wybierany również przez radnych - Roman Ciepiela (1994 - 1998).
Po latach funkcjonowania systemu, w którym obywatelska aktywność ograniczana była do niezbędnego minimum, powstawać zaczęły stowarzyszenia zajmujące się m.in. odkłamywaniem historii, działalnością wydawniczą, czy edukacją. Już w październiku 1989 roku powstał tarnowski oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo - Wschodnich, kilka lata później, w roku 1996, z inicjatywy członków stowarzyszenia Szkole Podstawowej nr 9 w Tarnowie nadano uroczyście imię "Orląt Lwowskich".
W listopadzie 1989 roku staraniem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza oraz Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tarnowskiej przypomniano postać Jana Bielatowicza , żołnierza, emigracyjnego dziennikarza i pisarza. W Tarnowie odsłonięte zostały dwie tablice poświęcone pamięci Bielatowicza, autorstwa Stefana Niedorezo - pierwszą wmurowano na ścianie domu przy ul. Katedralnej 2, gdzie mieszkała rodzina Bielatowiczów, drugą w gmachu I Liceum Ogólnokształcącego, którego Jan Bielatowicz był uczniem w okresie międzywojennym. W ramach reaktywacji inicjatyw zawieszonych lub zlikwidowanych w latach "realnego socjalizmu" również w roku 1989 arcybiskup Jerzy Ablewicz powołał CARITAS Diecezji Tarnowskiej.
W lutym 1990 roku przy Tarnowskim Towarzystwie Muzycznym powołano decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej Centrum Paderewskiego Tarnów - Kąśna Dolna. Kilka miesięcy później powołano Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, które do dzisiaj wydaje własny periodyk - "Rocznik Tarnowski", publikuje inne "tarnoviana", spełnia również rolę inicjatora badań naukowych. Koniec roku 1990 przyniósł także powołanie do życia przez biskupa Józefa Życińskiego Wydawnictwa Diecezji Tarnowskiej "BIBLOS". 1 stycznia 1992 roku reaktywowano Miejską Bibliotekę Publiczną im. J. Słowackiego. Jej dyrektorem została Janina Kania , wcześniej zastępca dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.
W tym samym roku powstało również Tarnowskie Centrum Kultury, które znalazło swoją siedzibę w wyremontowanej kamienicy Rynek 5. Dyrektorem tej instytucji został Zbigniew Guzik . 20 lutego 1992 roku Rada Miejska w Tarnowie przyznała inżynierowi Norbertowi Lippóczemu tytuł Honorowego Obywatela Tarnowa.
Połowa lat dziewięćdziesiątych to również czas tworzenia nowych mediów. 24 grudnia 1993 roku zainaugurowało działalność "Radio Dobra Nowina", pierwsza tarnowska rozgłośnia radiowa. W następnym roku koncesje uzyskało również kolejne radio, tym razem prywatne, MAKS. Powstała również prywatna sieć telewizyjna - Tarnowska Telewizja Kablowa. W tym samym roku, we wrześniu odbyło się po raz pierwszy Światowe Forum Prasy Polonijnej, przekształcone później w Światowe Forum Mediów Polonijnych. Po raz pierwszy od wielu dziesięcioleci powstał również w Tarnowie prywatny teatr - w roku 1995 Grzegorz Janiszewski i Sławomir Gaudyn zainaugurowali działalność Teatru Młodego Widza. W kolejnym roku reaktywowano w Tarnowie Bractwo Kurkowe, a w roku 1997 rozpoczęła działalność powołana przez samorząd lokalny Fundacja im. hetmana Jana Tarnowskiego. Znakiem czasu było otwarcie w listopadzie 1997 roku w centrum Tarnowa restauracji sieci McDonald's.
Pojawiły się nowe propozycje imprez kulturalnych - w czerwcu 1997 roku Muzeum Okręgowe wspólnie z Urzędem Miasta Tarnowa zorganizowało po raz pierwszy "Dni Pamięci Żydów Tarnowskich". Jesienią tego samego roku odbyła się pierwsza edycja Ogólnopolskiego Festiwalu Komedii "Talia". W roku 1998 przypomniano jeden jeszcze długo przemilczany epizod międzynarodowej i lokalnej historii - na ścianie kamienicy przy ulicy Krakowskiej 6 odsłonięto tablicę upamiętniającą pobyt w Tarnowie Emigracyjnego Rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej Semena Petlury .
Okres zmian przeżywał również tarnowski kościół. 31 marca 1990 zmarł Jerzy Ablewicz, ordynariusz diecezji tarnowskiej od roku 1962. W tym samym roku kolejnym ordynariuszem został ksiądz Józef Życiński . 14 czerwca 1997 roku Jan Paweł II mianował biskupa Józefa Życińskiego Arcybiskupem Metropolitą Lubelskim. Na zakończenie posługi biskupiej w Tarnowie arcybiskupowi Józefowi Życińskiemu nadano honorowe obywatelstwo miasta, a 26 stycznia 1998 roku w Bazylice Katedralnej odbył się ingres Wiktora Skworca , piętnastego biskupa ordynariusza diecezji tarnowskiej.
Wspominając lata 1988 - 1998 wspomnieć trzeba również o śmierci kilku przynajmniej osób kojarzonych z Tarnowem i regionem. 29 listopada 1989 roku zmarł w San Paulo w Brazylii Piotr Sanguszko , syn księcia Romana Sanguszki , ostatniego właściciela Gumnisk pod Tarnowem. 21 października 1990 roku zmarł Jan Rybowicz , poeta i prozaik, mieszkający w Lisiej Górze.12 września 1993 roku zmarł Stanisław Opałko , długoletni dyrektor Zakładów Azotowych. 24 czerwca roku 1996 zmarł w wieku 94 lat Norbert Lippóczy , Honorowy Obywatel Miasta Tarnowa, współzałożyciel i działacz Tarnowskiego Towarzystwa Przyjaciół Węgier, bibliofil, kolekcjoner i darczyńca. 15 maja 1997 roku zmarł w wieku 91 lat nestor tarnowskich artystów Stanisław Westwalewicz , były więzień obozu w Kozielsku, który uniknął śmierci w Katyniu. Kilkanaście miesięcy po jego śmierci przy ulicy Ziaji, w miejscu gdzie mieszkał i tworzył otwarto staraniem członków rodziny "Dom Pamięci Stanisława Westwalewicza"
W połowie lat dziewięćdziesiątych pojawiły się w Tarnowie nowe wyższe uczelnie. W październiku 1995 roku rozpoczął się rok akademicki w Małopolskiej Wyższej Szkole Ekonomicznej oraz filii nowosądeckiej Wyższej Szkoły Biznesu, która w roku następnym stała się samodzielna placówką. W roku 1997 po raz pierwszy tarnowscy studenci obchodzili swoje "Juvenalia".
Końcówka dekady przyniosła kolejną reformę administracji i likwidacje województwa tarnowskiego. 23 grudnia 1997 roku ostatnim wojewodą tarnowskim został Aleksander Grad , w następnym roku w wyniku wyborów samorządowych wybrano Michała Wojtkiewicza , byłego burmistrza Tuchowa, starostą powiatu tarnowskiego.
31 grudnia roku 1998 przestało ostatecznie istnieć województwo tarnowskie. Przypomnijmy, że funkcję wojewodów po 1989 roku pełnili: Janusz Bystrzonowski , Jerzy Orzeł , Wiesław Woda i Aleksander Grad.
