Tarnowski cmentarz na Zabłociu należy do najstarszych w Polsce, a także do najciekawszych obiektów tego typu w Małopolsce. Jest starszy od cmentarza Rakowickiego w Krakowie (1803) i od cmentarza Powązkowskiego w Warszawie (1792), równy wiekiem Łyczakowskiemu we Lwowie (1786). Został założony w końcu lat 80. XVIII wieku na granicy miasta. Powstał w myśl edyktu cesarza Józefa z 1784 roku, zakazującego pochowków na cmentarzach przykościelnych w obrębie miasta. Ścisła data założenia cmentarza nie jest do ustalona, przyjmuje się, że pierwszy pochówek miał miejsce w 1788 roku, a najstarszym zachowanym nagrobkiem jest grób Anny Marii z Lubomirskich Radziwiłłowej, żony księcia Karola Radziwiłła "Panie Kochanku", zmarłej w Tarnowie w roku 1795. W 1801 roku na tarnowskim cmentarzu pochowano jednego z pierwszych tarnowskich biskupów - Floriana Amanda Janowskiego.
W ciągu kilkuset lat powierzchnia cmentarza powiększyła się z jedego hektara do przeszło trzech. Otoczony jest z trzech stron zabytkowym murem, wzniesionym w latach 30. XIX wieku. Od zachodu granicę cmentarza wyznacza potok Wątok. Aleja główna liczy około 400 metrów i biegnie od bramy głównej północnej do bramy południowej od strony ulicy Tuchowskiej. Początkowo do katolickiego cmentarza przylegał cmentarz ewangelicki. Oba cmentarze połączone zostały w 1872 roku. Dalszą rozbudowę cmentarza uniemożliwiła m.in. budowa inii kolejowej Kraków - Tarnów w sąsiedztwie cmentarza od strony południowej.
Stary Cmentarz jest nekropolią narodową. W centralnej części cmentarza znajduje się wspólna mogiła ofiar rabacji z 1846 roku. W jej pobliżu chowano później zmarłych w Tarnowie rannych powstańców styczniowych, tutaj też postawiono w 1876 roku, zbudowany ze składek społecznych, pomnik nagrobny Rufina Piotrowskiego, powstańca, emisariusza i Sybiraka zmarlego w roku1872. W 1891 roku powstał, równiez z funduszy społecznych, Kopiec Powstańców 1863 roku, w latach 1914 - 1918 chowano w pobliżu legionistów i żołnierzy I wojny światowej, w czasie II wojny żołnierzy poległych w kampanii wrześniowej oraz żołnierzy AK. Dzisiaj jest to Kwatera Zasłużonych.
Na cmentarzu znajdują się dwie kaplice. Kaplica Radzikowskich z roku 1805 jest od wielu lat kaplicą przedpogrzebową. Druga to kaplica książąt Sanguszków, ostatnich właścicieli Tarnowa, zbudowana w roku 1870, po śmierci księcia Władysława Sanguszki. W 1923 roku na Starym Cmentarzu pochowano ofiary manfisteacji ulicznej, poległych na ulicy Wałowej i Goldhammera, pięć lat później decyzją władz miasta cmentarz został zamknięty, rajcy zgodzili się jedynie na pochówki w istniejących grobowcach murowanych lub nowo wzniesionych w miejscu wcześniejszych pochówków.
W latach 30 ubieglego stulecia powstała pierwsza, niepublikowana monografia cmentarza autorstwa Anieli Piszowej, na początku lat 60 rozpoczęto z inicjatywy Witolda Gryla inwentaryzację nagrobków Starego Cmentarza, w roku 1965 odsłonięto przy cmentarnym murze od strony północnej pomnik "Walki i Zwycięstwa" autorstwa B. i A. Drwalów.
Od 1993 w dzień Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny organizowane są zbiórki pieniędzy na ratowanie najbardziej zniszczonych zabytkowych nagrobków, z kolei Mijeski Zarząd Cmentarzy prowadzi akcję przekazywania opuszczonych, pozbawionych właścicieli grobowców, nowym właścicielom, którzy podejmą się wykonania remontu.
Jednak mimo starań Miejskiego Zarządu Cmentarzy i Społecznego Komitetu Opieki nad Starym Cmentarzem pracujących na rzecz ratowania cmentarnych zabytków przynajmniej kilkaset grobowców wymaga natychmiastowej interwencji konserwatorskiej, inaczej w najbliższych latach grozi im całkowite zniszczenie.
Tarnowski Stary Cmentarz doczekał się kilku monografii i przewodników. Oprócz Anieli Piszowej o historycznej nekropolii pisali: Stanisław Potępa ("Stary Cmentarz w Tarnowie", Tarnów 1986, "Cmentarz Stary na Zabłociu w Tarnowie" Tarnów 2001), Antoni Sypek ("Stary Cmentarz w Tarnowie - Przewodnik" cz I, I, III, Tarnów 1991, 1994, 1999. Część pierwsza napisana wspólnie przez Antoniego Sypka, Stanisława Potępę i Marka Trusza, "Alejami Starego Cmentarza", Tarnów 2005).
