Wszechwładne hormony
Zawdzięczamy im życie, zdrowie, płodność, dobry humor, urodę... Posiadają moc, która sprawia, że są naszymi sprzymierzeńcami, ale mogą też stać się śmiertelnym wrogiem. Wydaje się, że to my sami sterujemy swoim życiem, ale tak naprawdę rządzą nami hormony.
Hormon tkankowy wydzielany w jelitach, który w mózgu działa jako neuroprzekaźnik nazywany bywa „hormonem szczęścia”. Serotonina reguluje proces odżywiania, snu i czuwania, kontroluje także zachowania seksualne. Do jej wytwarzania potrzeba światła słonecznego, stąd też nasz ponury nastrój gdy słońca brakuje. Ale niski poziom stężenia serotoniny powoduje nie tylko zły humor. Prowadzi także do znacznie poważniejszych zaburzeń – depresji, bezsenności, a nawet prób samobójczych. Słynny lek antydepresyjny, prozac, należy do grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny czyli najprościej mówiąc działa tak, by jak najlepiej wykorzystać znajdujące się w mózgu dawki serotoniny i tym samym poprawić nastrój chorego. Sami również możemy podnieść sobie poziom „hormonu szczęścia” poprzez żółty ser, kasze, makarony, soję i zawsze dobrze usposabiającą czekoladę. Z czekoladą jednak nie przesadzajmy, bo możemy z kolei popaść w depresję z zupełnie innego powodu.
Miejsce powstawania insuliny brzmi dość tajemniczo - komórki beta wysp Langerhansa w trzustce. Dzięki insulinie odbywa się transport glukozy i aminokwasów do komórek ciała, a także synteza glikogenu będącego czymś w rodzaju „zapasowej energii”, białek i tłuszczów. Niedobór insuliny powoduje cukrzycę. W przypadku cukrzycy pierwszego typu komórki trzustki nie wydzielają insuliny, w cukrzycy typu drugiego insulina jest wydzielana, ale tkanki są na nią oporne i nie potrafią jej wykorzystać. Tak więc choremu na cukrzycę albo trzeba codziennie przez całe życie podawać insulinę, albo za pomocą diety, aktywności fizycznej i leków obniżyć oporność na insulinę i na nowo nauczyć organizm korzystać z jej dobrodziejstwa.
Melatonina to jeden z produktów przemiany serotoniny wydzielany głównie w szyszynce.
To ona prawdopodobnie daje organizmowi sygnał, że pora spać, gdyż wydzielana jest głównie w nocy. Braki melatoniny dają się zauważyć, gdy podróżując samolotem przenosimy się w inną strefę czasową, lub gdy praca na zmiany zaburza normalny rytm funkcjonowania organizmu. Wiadomo też, że obniża poziom cholesterolu i ciśnienie tętnicze krwi. Preparaty z melatoniną są dostępne w aptekach bez recepty, ale lepiej ich zażywanie skonsultować z lekarzem i poznać przeciwwskazania, bo nadmiar, jak wszystkiego zresztą, może wyłącznie zaszkodzić.
Estrogeny wyznaczają rytm życia każdej kobiety. Sterują płodnością, odpowiadają za wygląd i wykształcenie żeńskich cech płciowych. Od pierwszej do ostatniej miesiączki chronią serce i naczynia krwionośne, pomagają w uwapnieniu kości, zapewniają nawilżenie skóry i błon śluzowych. Estrogeny, wśród których najważniejsze to estradiol, estron i estriol, produkowane są głównie przez jajniki, a podczas ciąży przez łożysko. Wydzielanie estrogenów może zostać zaburzone wskutek stresu, przyjmowania niektórych leków czy odchudzania. Gdy zaczyna ich w organizmie brakować, a dzieje się tak głównie w okresie menopauzy, pojawiają się poty, uderzenia gorąca, bezsenność, skóra wiotczeje, suchość pochwy utrudnia współżycie, a otoczenie maltretowane jest nieustannymi wahaniami nastrojów. Stosuje się wówczas hormonalną terapię zastępczą (HTZ), która pozwala uzupełnić poziom estrogenów i łagodzi wszystkie przykre objawy. Estrogeny są w składzie niemal wszystkich pigułek antykoncepcyjnych oraz antykoncepcyjnych plastrów hormonalnych.
„Eliksir młodości” czyli DHEA ( dla bardzo ciekawych – dehydroepiandrosteron), produkowany jest w korze nadnerczy. Jest to hormon, który nie powoduje żadnych procesów metabolicznych, ale odpowiada za powstawanie hormonów płciowych - testosteronu i estrogenów - wpływa więc na płodność i sprawność seksualną. U dzieci stężenie DHEA jest niskie. Rosnąć zaczyna tuż przed okresem dojrzewanie, a apogeum osiąga między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia. W okolicach czterdziestki zaczyna powoli spadać, co zwykło się nazywać starzeniem. Zaczynają się kłopoty z pamięcią, koncentracją, potencją, a jakby tego było mało, niski poziom DHEA sprzyja także miażdżycy, nadciśnieniu i osteoporozie.
Progesteron obok estrogenów należy do żeńskich hormonów płciowych. To on odpowiedzialny jest za podtrzymanie ciąży, a wcześniej za przygotowanie śluzówki macicy na przyjęcie zarodka. Produkcja progesteronu zaczyna się, gdy w jajniku, w którym nastąpiła owulacja, powstaje ciałko żółte. Jeśli nie doszło do zapłodnienia, ciałko żółte zanika, ale poziom progesteronu w drugiej fazie cyklu nadal jest wyższy. Sprawia, że śluz pochwy staje się gęsty i utrudnia przedostanie się plemników. W postaci tabletek podaje się go kobietom, które skarżą się na nieregularne miesiączki, a także w niektórych przypadkach zagrożenia ciąży. Można powiedzieć, że na progesteronie spoczywa odpowiedzialność za kontynuację gatunku.
Kortykosteroidy to grupa hormonów do zadań specjalnych wydzielana przez korę nadnerczy. Wchodzące w ich skład glikokortykosteroidy wykorzystywane są w leczeniu alergii dzięki działaniu przeciwzapalnemu i hamującemu procesy alergiczne. Podaje się je w postaci inhalacji przy astmie, jako maść w alergiach skórnych oraz w formie tabletek przy uczuleniach i wstrząsie anafilaktycznym. Ich znaczenia dla organizmu nie sposób przecenić, ale stosować je należy wyłącznie pod kontrolą lekarza.
I wreszcie testosteron, oskarżany o „cierpienie i łez strumienie”, męski hormon płciowy. Jego podstawową funkcją, jak to u samców, jest przysparzanie ludzkości kolejnych pokoleń. Testosteron odpowiada za męski image - szerokie ramiona, wąskie biodra, rozwinięte mięśnie, grubsza skóra, niski głos, owłosienie ciała, kształtowanie męskich narządów płciowych i produkcję nasienia. Produkowany jest w korze nadnerczy oraz w jądrach. W małych stężeniach występuje także w organizmach kobiet. Wraz z wiekiem produkcja testosteronu w jądrach spada, co może powodować osłabienie, kłopoty z koncentracją, zmienność nastrojów, depresję, bezsenność, problemy z erekcją, czasem otyłość. Konieczna jest wtedy interwencja androloga, endokrynologa lub urologa, a do wizyty u lekarza żaden mężczyzna za nic w świecie przyznać się nie chce. To prawdopodobnie także jest efektem działania testosteronu...